آمبولیزاسیون شریان رحمی یکی از درمان‌های با تهاجم حداقل فیبروم رحم است که در آن پزشک با لوله منعطف و باریکی به نام کاتتر یا سوند ذرات کوچکی موسوم به عامل‌های مسدود کننده رگ را در شریان‌هایی از رحم تزریق می‌کند که خون را به فیبروم و رحم می‌رسانند. هدف این است که شریان‌های فیبروم بسته شود تا خون به آنها نرسد و در نتیجه فیبروم منقبض شود و از بین برود.
بانوان دچار فیبروم رحمی با علائم شدیدی مانند درد لگن و تورم شکم مواجه می‌شوند. آمبولیزاسیون شریان رحمی بافت فیبروم را تخریب می‌کند و علائم را تسکین می‌دهد. بستن شریان رحمی یکی از جایگزین‌های جراحی برداشتن فیبروم (میومکتومی) است.
بستن شریان رحمی در دوران پس از یائسگی و در شرایط زیر توصیه می‌شود:
• بیمار از درد شدید یا خونریزی شدید ناشی از فیبروم رحم رنج ببرد.
• آمبولیزاسیون به منظور پرهیز از جراحی یا در صورت خطرناک بودن جراحی توصیه می‌شود.
• در صورتی که بیمار تمایل به نگه داشتن رحم داشته باشد.
• بستن شریان رحمی در صورتی پیشنهاد می‌شود که بارداری سریع دغدغه بیمار نباشد.
عمل آمبولیزاسیون
پزشک برای دیدن رحم و رگ‌های خونی آن از فلوئوروسکوپ بهره می‌گیرد. این دستگاه با استفاده از اشعه ایکس پالسی تصاویر متحرکی را از ساختارهای داخلی به دست می‌دهد که بر روی صفحه نمایشگر نشان داده می‌شوند.
قبل از عمل
در اتاق رادیولوژی به بیمار سرم وصل می‌شود تا بیمار از این راه مایعات، داروی بی‌حسی، آنتی بیوتیک و مسکن دریافت کند.
در حین عمل
تصویر: فیبروم، رحم، عامل‌های آمبولیزاسیون، شریان رحم، سوند
مراحل عمل بستن شریان رحمی به شرح زیر است:
• بی‌حسی: بیمار معمولاً نوعی بی‌حسی دریافت می‌کند تا در طول عمل دردی حس نکند و آرام اما هوشیار باشد.
• دسترسی به شریان: پزشک برش کوچکی را در پوست بالای شریان رانی (فمورال) یعنی رگی ایجاد می‌کند که از طول کشاله ران عبور می‌کند. سپس پزشک سوند را وارد شریان می‌کند و آن را به سمت یکی از دو شریان رحمی هدایت می‌کند. پزشک معمولاً از راه یک برش به هر دو شریان رحمی دسترسی پیدا می‌کند.
• ردیابی و تزریق در رگ : مایع رنگی تزریق شده، معمولاً مایع حاوی لیدوکائین، در شریان رحمی و شاخه‌های آن جریان پیدا می‌کند. به این ترتیب رگ‌ها در تصاویر فلوئوروسکوپ وضوح بیشتری پیدا می‌کند. فیبروم روشن‌تر از دیگر بافت‌های رحم دیده می‌شود.
پزشک ناحیه صحیح شریان رحمی را مشخص و سپس ذرات پلاستیکی یا ژلاتینی را تزریق می‌کند. جریان خون این ذرات را حرکت می‌دهد و رگ‌های فیبروم را می‌بندد.
پزشک پس از تزریق ماده حاجب در شریان رحمی تصاویر بیشتری را بررسی می‌کند تا مطمئن شود که خون دیگر به فیبروم نمی‌رسد. همین مراحل برای دیگر شریان رحمی نیز تکرار می‌شود.
پس از عمل
علائم بیمار در اتاق ریکاوری تحت نظر گرفته می‌شود و دارو برای کنترل حالت تهوع و درد به بیمار داده می‌شود. بیمار پس از از بین رفتن اثر داروی بی‌حسی به بخش منتقل می‌شود و تا صبح روز بعد بستری می‌شود. عوارض جانبی اولیه آمبولیزاسیون رحمی دردی است که در واکنش به متوقف شدن جریان خون در فیبروم و کاهش موقتی جریان خون در بافت سالم رحم بروز می‌یابد. درد معمولاً در 24 ساعت اول پس از عمل در شدیدترین حد خود است. بیمار برای مدیریت درد مسکن دریافت می‌کند. سوند رحم فردای روز عمل درآورده می‌شود و از بیمار خواسته می‌شود تا در اتاق راه برود. دوران بهبود معمولاً سریع است و عوارض عمل نادر است.
دوران بهبود
اکثر بانوان یک روز پس از عمل مرخص می‌شوند. برای بیمار مسکن خوراکی تجویز می‌شود. درد معمولاً پس از یک یا دو روز آرام می‌شود، هرچند درد برخی بانوان تا چند هفته استمرار دارد.
در دوران بهبود باید به علائم زیر توجه کرد:
• ترشحات واژن: گاهی ترشحات آبکی یا مخاط مانندی به مدت چند هفته تا یک ماه پس از بستن شریان رحمی از واژن خارج می‌شود. این ترشحات باید بدون درمان متوقف شود. این ترشحات در برخی بانوان باقیمانده فیبروم است که از واژن خارج می‌شود.
• عفونت: بیمار پس از 4 هفته باید برای معاینه زنان به متخصص زنان و زایمان مراجعه کند تا از عفونی نبودن رحم اطمینان حاصل شود. تب و لرز و درد از نشانه‌ها و علائم عفونت است. ترشحات واژن و عفونت دیرهنگام به ندرت پس از چند هفته تا چند ماه پس از عمل گزارش می‌شود.
نتایج
آمبولیزاسیون رحمی معمولاً علائم فیبروم را به شدت کاهش می‌دهد. بستن شریان رحمی بر قاعدگی نیز اثر می‌گذارد و گاهی به ناباروری منجر می‌شود.
• رفع علائم: علائم اکثر بانوان پس از سه ماه تاحد زیادی از بین می‌رود. به علاوه براساس نتایج بعضی پژوهش‌ها تا 5 سال پس از آمبولیزاسیون نیز علائمی مانند خونریزی شدید، بی اختیاری ادرار و بزرگ شدن شکم در اکثر موارد به طور مستمر بهبود می‌یابد. نتایج این عمل شبیه به عمل میومکتومی است که در آن فیبروم رحم طی عمل جراحی خارج و رحم ترمیم می‌شود.
• قاعدگی: عادت ماهانه عموماً به روال عادی اتفاق می‌افتد. تاخیر پریود نیز احتمالاً پس از چند ماه برطرف و قاعدگی منظم می‌شود.
تعداد اندکی از بانوان پس از عمل وارد دوران یائسگی می‌شوند. احتمال یائسگی پس از آمبولیزاسیون در میان بانوان 45 سال به بالا حداکثر است.
• تاثیر بر باروری: اگرچه احتمال یائسگی پس از عمل پایین است، اما آسیب دیدگی جزیی تخمدان باردار شدن سریع را دشوار می‌کند. همچنین احتمال بروز عوارض بارداری، به ویژه اتصال جفت یا جایگیری نابه‌هنجار نیز افزایش می‌یابد. بااین وجود بسیاری از بانوان پس از آمبولیزاسیون رحمی بارداری موفقی دارند.
البته پژوهش‌های گسترده‌تر و بلندمدت‌تری باید برای بررسی اثر آمبولیزاسیون رحمی بر بارداری و باروری انجام شود. عوارض بستن شریان رحم نیز باید با عوارض دیگر جراحی‌ها مقایسه شود.
عوارض
آمبولیزاسیون رحم به ندرت با عوارض جانبی جدی همراه است. عوارض این عمل مشابه عوارض جراحی فیبروم است و موارد زیر را شامل می‌شود:
• عفونت: فیبروم در حال از بین رفتن محل مناسبی برای رشد باکتری‌ها و عفونت کردن رحم (اندومیومتریت) است. بسیاری از عفونت‌های رحم را می‌توان با آنتی بیوتیک درمان کرد، اما چنانچه عفونت شدید باشد، چاره‌ای جز هیسترکتومی (خارج کردن رحم) باقی نمی‌ماند.
• آسیب دیدن دیگر اندام‌ها: گاهی شریان‌های دیگر اندام‌ها یا بافت‌ها به صورت تصادفی و ناخواسته بسته می‌شود، اگرچه احتمال انسداد در این عمل به اندازه دیگر عمل‌های جراحی نیست. اختلال در خونرسانی به تخمدان یکی از عوارض احتمالی آمبولیزاسیون یا دیگر جراحی‌ها است، چون تخمدان‌ها و رحم عروق خونی مشترکی دارند. اگر بیمار نزدیک به یائسگی (دوران پیش یائسگی) باشد، چنین اختلالی به یائسگی می‌انجامد، البته اگر بیمار 40 ساله یا جوان‌تر باشد، این مشکل به ندرت بروز می‌یابد.
• مشکلات احتمالی برای باردار شدن‌های آتی: پزشک عوارض جراحی و همچنین تاثیر آمبولیزاسیون بر باروری را به بیمارانی که درصدد باردار شدن هستند، توضیح می‌دهد.
دلایل خودداری از انجام عمل
آمبولیزاسیون رحم در شرایط زیر توصیه نمی‌شود:
. بارداری
• احتمال ابتلا به سرطان رحم
• عفونت و التهاب لگن مزمن، فعال یا جدید
• ابتلا به عارضه‌ای که عروق خونی را درگیر می‌کند
• حساسیت به مواد حاجب حاوی ید
اکثر فیبروم‌ها در اندازه‌ها و محل‌های مختلف را می‌توان با آمبولیزاسیون شریان رحمی درمان کرد. بااین حال بعضی فیبروم‌ها آنقدر بزرگ‌اند که عوارض آنها قابل توجه است و باید به روش دیگری از رحم خارج شوند. بعضی فیبروم‌های داخل رحم (ساب موکوزال پدانکوله) پس از عمل از واژن بیرون می‌آید. درنهایت اگر خونرسانی فیبروم از پیش قطع شده باشد و فساد فیبروم شروع شده باشد، بستن شریان رحم فایده‌ای نخواهد داشت. متخصص زنان و زایمان مزایا و عوارض آمبولیزاسیون رحمی را پیش از تصمیم‌گیری درباره انجام عمل به بیمار اطلاع می‌دهد.