زمان بارداری دوران حساسی است که به مراقبت‌های خاص و دقیقی نیاز دارد. با تمام این مراقبت‌ها ایجاد شدن برخی شرایط دشوار اجتناب‌ناپذیر است، که با داشتن اطلاعات کافی درمورد آنها می‌توان اقدامات لازم را در زمان مناسب انجام داد. یکی از این بیماری‌ها حاملگی مولار است که به آن بچه خوره نیز می‌گویند. در این مقاله با ما همراه باشید تا شما را با این بیماری، علل و عوارض، راه‌های تشخیص، پیشگیری و درمان آن آشنا کنیم.
حاملگی مولار که با نام مول هیداتی‌فرم (hydatidiform mole) یا بچه‌خوره نیز شناخته می‌شود، از عوارض نادر حاملگی است که موجب رشد غیرطبیعی تروفوبلاست‌ها (trophoblast) می‌شود. تروفوبلاست‌ها سلول‌هایی هستند که درصورت رشد طبیعی، جفت را ایجاد می‌کنند. در این بیماری، جنین زنده هرگز شکل نمی‌گیرد یا به‌شکلی غیرطبیعی رشد می‌کند و ازبین می‌رود.
دو نوع حاملگی مولار وجود دارد، حاملگی مولار کامل و حاملگی مولار نسبی. در حاملگی مولار کامل، بافت جفتی غیرطبیعی و متورم است و کیست‌های پر از مایعی را تشکیل می‌دهد و هیچ بافت جنینی شکل نمی‌گیرد. ولی در حاملگی مولار نسبی، بافت جفتیِ طبیعی در کنار بافت جفتی غیرطبیعی ایجاد می‌شود و گاهی جنین نیز شکل می‌گیرد، ولی زنده نمی‌ماند و معمولا در اوایل حاملگی سقط می‌شود.
حاملگی مولار می‌تواند عوارضی جدی داشته باشد (ازجمله شکل نادری از سرطان) و باید در مراحل اولیه تشخیص داده و درمان شود.
در ابتدا ممکن است حاملگی مولار شبیه حاملگی طبیعی به‌نظر برسد، ولی بیشتر حاملگی‌های مولار علائم و نشانه‌های خاصی دارند، ازجمله:
-
خون‌ریزی واژینال قهوه‌ای تیره تا قرمز روشن درطول سه‌ماهه‌ی اول بارداری؛
-
تهوع و استفراغ شدید؛
-
گاهی خروج کیست‌های انگورمانند از واژن؛
-
فشار یا درد لگن.
اگر با هر یک از علائم یا نشانه‌های حاملگی مولار روبه‌رو شدید، با پزشک متخصص زنان خود مشورت کنید. ممکن است که پزشک سایر نشانه‌های حاملگی مولار را در شما تشخیص بدهد، ازجمله:
-
رشد سریع رحم: اندازه‌ی رحم بسیار بزرگ‌تر از اندازه‌ی طبیعی‌اش برای آن مرحله از بارداری است؛
-
فشارخون بالا؛
-
پری‌اکلامپسیا: شرایطی که پس از ۲۰ هفته بارداری، موجب فشارخون بالا و مشاهده‌ی پروتئین در ادرار می‌شود؛
-
کیست تخمدان؛
-
کم خونی؛
-
تیروئید بیش‌ازحد فعال (پرکاری تیروئید).
علل حاملگی مولار
تخمک بارورشده‌ی غیرطبیعی حاملگی مولار را ایجاد می‌کند. سلول‌های انسان به‌طورطبیعی ۲۳ جفت کروموزوم دارند. در هر جفت کروموزوم، یک کروموزوم از پدر و کروموزوم دیگر از مادر است. در حاملگی مولار کامل، تخمک خالی توسط یک یا دو اسپرم بارور می‌شود و تمام مواد ژنتیکی موجود در سلول تخم ایجادشده متعلق به پدر است. در این شرایط، کروموزوم‌های تخمک مادر ازبین رفته یا غیرفعال هستند و کروموزوم‌های پدر تکثیر می‌شوند. در حاملگی مولار نسبی یا ناقص، کروموزوم‌های مادر باقی می‌ماند، ولی ۲ سری از کروموزوم‌ها متعلق به پدر هستند. درنتیجه رویان (embryo) به‌جای ۴۶ کروموزوم، دارای ۶۹ کروموزوم است. این حالت بیشتر زمانی اتفاق می‌افتد که ۲ اسپرم، تخمک را بارور می‌کنند. در این حالت، نسخه‌ی اضافه‌ای از مواد ژنتیکی پدر در سلول تخم وجود دارد.
عوامل خطر
تقریبا از هر ۱۰۰۰ بارداری، یک مورد حاملگی مولار تشخیص داده می‌شود. عوامل مختلفی با حاملگی مولار مرتبط هستند، ازجمله:
* سن مادر: حاملگی مولار در زنانی با سن بالاتر از ۳۵ سال و کمتر از ۲۰ سال شایع‌تر است.
* حاملگی مولار پیشین: اگر در گذشته یک حاملگی مولار داشته‌اید، احتمال اینکه حاملگی مولار دیگری داشته باشید بیشتر است. تکرار حاملگی مولار به‌طور میانگین در ۱ زن از هر ۱۰۰ زن اتفاق می‌افتد.
عوارض حاملگی مولار
ممکن است پس از رفع حاملگی مولار، بافت مولار باقی بماند و به رشد خود ادامه دهد. به این حالت، نئوپلازی تروفوبلاستیک بارداری پایدار (persistent gestational trophoblastic neoplasia) یا به‌طور مخفف GTN گفته می‌شود. این حالت در حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد از موارد حاملگی مولار کامل و تا ۵ درصد از موارد حاملگی مولار نسبی رخ می‌دهد.
یکی از نشانه‌های GTN پایدار، وجود سطح بالایی از گنادوتروپین جفتی انسان (human chorionic gonadotropin) (یک هورمون حاملگی) پس از رفع حاملگی مولار است. در بعضی موارد یک مول هیداتی‌فرم تهاجمی (invasive hydatidiform mole) به عمق لایه‌ی میانی دیواره‌ی رحم نفوذ می‌کند و موجب خون‌ریزی واژینال می‌شود.
تقریبا همیشه می‌توان جی‌تی‌ان پایدار را با موفقیت درمان کرد و برای درمان آن نیز معمولا از شیمی‌درمانی استفاده می‌شود. گزینه‌ی دیگر برای درمان، برداشتن رحم هیسترکتومی است.
در موارد نادر، شکلی سرطانی از جی‌تی‌ان به نام کوریوکارسینوما (Choriocarcinoma) رشد می‌کند و به سایر اندام‌ها گسترش پیدامی‌کند. کوریوکارسینوما معمولا با استفاده از چند داروی سرطان درمان می‌شود. میزان بروز این عارضه در حاملگی مولار کامل بیشتر از موارد حاملگی مولار نسبی است.
پیشگیری از حاملگی مولار
اگر قبلا حاملگی مولار داشته‌اید، پیش از بارداری مجدد با پزشک یا ارائه‌دهنده‌ی مراقبت‌های بارداری خود مشورت کنید. ممکن است که پزشک به شما توصیه کند که برای بارداری مجدد، ۶ ماه تا یک سال صبر کنید. خطر بروز مجدد حاملگی مولار در شما کم است، ولی احتمال بروز این مشکل در شما نسبت‌به زنانی که هیچ سابقه‌ای از حاملگی مولار نداشته‌اند، بالاتر است.
ممکن است در طول بارداری‌های بعدی، پزشک برای کنترل شرایط شما و اطمینان از رشد طبیعی جنین انجام سونوگرافی‌هایی را در مراحل اولیه تجویز کند. گاهی پزشک از شما می‌خواهد آزمایش ژنتیکی پیش از تولد را نیز انجام دهید، چون از این نتیجه‌ی آزمایش می‌توان برای تشخیص حاملگی مولار استفاده کرد.
تشخیص حاملگی مولار
اگر پزشک به حاملگی مولار مشکوک شود، چند آزمایش خون ازجمله آزمایشی برای اندازه‌گیری سطح هورمون گنادوتروپین جفتی انسان (اچ‌سی‌جی، یک هورمون بارداری) در خون شما را تجویز می‌کند و انجام سونوگرافی را نیز توصیه می‌کند.
سونوگرافی حاملگی مولار کامل (که در ۸ یا ۹ هفته‌ی اول بارداری تشخیص داده می‌شود) موارد زیر را نشان می‌دهد:
* وجود نداشتن رویان یا جنین یاخته‌ی رشدکننده از لحظه‌ی بارورسازی تا پایان هفته‌ی هشتم رویان (embryo) و پس از آن جنین (fetus) نام دارد؛
* وجود نداشتن مایع آمنیوتیک؛
* جفت کیستیک ضخیمی که تقریبا رحم را پر کرده است؛
* کیست تخمدان.
سونوگرافی حاملگی مولار نسبی موارد زیر را نشان می‌دهد:
ممکن است پزشک درصورت تشخیص حاملگی مولار، وجود سایر مشکلات پزشکی را نیز در شما بررسی کند، ازجمله:
-
پری‌اکلامپسیا؛
-
پرکاری غده‌ی تیروئید؛
-
کم‌خونی.
درمان حاملگی مولار
حاملگی مولار نمی‌تواند به‌صورت یک بارداری طبیعی ادامه پیدا کند. برای جلوگیری از عوارض آن، باید بافت جفتی غیرطبیعی برداشته شود. معمولا درمان حاملگی مولار شامل یک یا چند مورد از مراحل زیر است:
* اتساع و کورتاژ (Dilation and curettage) D&C: برای درمان حاملگی مولار پزشک با استفاده از روشی به‌نام اتساع و کورتاژ (D&C) بافت مولار را از رحم برمی‌دارد.
* هیسترکتومی: درموارد نادر، اگر خطر بالای نئوپلازی تروفوبلاستیک بارداری (GTN) وجود داشته باشد و فرد دیگر تمایلی به بارداری نداشته باشد، رحم او برداشته می‌شود.
* کنترل هورمون گنادوتروپین جفتی انسان (HCG): پس از برداشتن بافت مولار، پزشک اندازه‌گیری سطح HCG شما را تازمانی‌که به حالت طبیعی برگردد، ادامه می‌دهد. اگر همچنان در خون شما HCG وجود داشته باشد، به درمان‌های بیشتری نیاز خواهید داشت.
ممکن است که پزشک پس از تکمیل درمان حاملگی مولار برای ۶ ماه یا یک سال به کنترل سطح HCG شما ادامه دهد تا مطمئن شود که هیچ بافت مولاری باقی نمانده است. ازآنجاکه سطح HCG درطول بارداری طبیعی نیز افزایش می‌یابد، ممکن است که پزشک به شما توصیه کند که برای اقدام برای بارداری بعدی ۶ تا ۱۲ ماه صبر کنید. پزشک به شما توصیه می‌کند که درطول این زمان از یکی از روش‌های مطمئن پیشگیری از بارداری استفاده کنید.
آمادگی برای مراجعه به پزشک
احتمالا ابتدا باید با پزشک خود صحبت کنید. درادامه توضیح می‌دهیم که قبل از مراجعه به پزشک چه کارهایی را انجام دهید و پزشک نیز چه کارهایی را انجام خواهد داد.
کارهایی که می‌توانید انجام بدهید
پیش از مراجعه به پزشک:
* تمام علائم و نشانه‌هایی را که در خود مشاهده می‌کنید بنویسید. به‌علاوه بنویسید که این نشانه‌ها چه زمانی شروع شدند و با گذشت زمان چه تغییری کرده‌اند.
* تاریخ آخرین دوره‌ی قاعدگی خود را (اگر آن را به‌خاطر دارید) بنویسید.
* اطلاعات شخصی مهم را بنویسید، ازجمله هرگونه مشکل پزشکی دیگری که برای آن تحت‌درمان قرار دارید.
* فهرست تمام داروها و همچنین تمام ویتامین‌ها یا مکمل‌هایی را که مصرف می‌کنید، بنویسید.
درصورت امکان از یکی از دوستان یا اعضای خانواده‌تان بخواهید که در مطب پزشک کنار شما باشد. داشتن همراه موجب می‌شود که اگر چیزی را فراموش کرده‌اید یا متوجه نشده‌اید، آن را به‌یاد بیاورید و بیان کنید. به‌علاوه با داشتن همراه از حمایت عاطفی‌ای که بسیار به آن نیاز دارید، برخوردار خواهید شد.
سؤالاتی را که از پزشک خود دارید، جایی یادداشت کنید.
آماده کردن فهرست سؤالات موجب می‌شود که از زمانی که پیش پزشک هستید بیشترین بهره را ببرید. برخی از سؤالات مهم مربوط به حاملگی مولار عبارت است از:
-
چه چیزی باعث ایجاد علائم یا شرایط من شده است؟
-
باید چه آزمایش‌هایی را انجام بدهم؟
-
اکنون باید چه کاری انجام بدهم؟
-
چه روش درمانی‌ای را توصیه می‌کنید؟
-
آیا باید محدودیت‌هایی را رعایت کنم؟
-
در خانه باید مراقب کدام علائم و نشانه‌های اضطراری باشم؟
-
احتمال اینکه در آینده بارداری موفقی داشته باشم چقدر است؟
-
برای بارداری بعدی چقدر باید صبر کنم؟
-
آیا شرایط من موجب افزایش خطر ابتلا به سرطان در آینده می‌شود؟
علاوه‌بر سؤالاتی که از قبل آماده کرده‌اید، اگر چیزی را متوجه نشدید می‌توانید درطول جلسه‌ی ملاقات‌تان از پزشک بپرسید.
پزشک چه کارهایی را انجام خواهد داد
احتملا پزشک به معاینه‌ی فیزیکی شما می‌پردازد و دستور آزمایش‌هایی ازجمله آزمایش خون و سونوگرافی را می‌دهد. او همچنین سؤالاتی را از شما می‌پرسد، مانند:
-
آخرین دوره‌ی قاعدگی‌تان چه زمانی بوده است؟
-
ابتدا چه زمانی نشانه‌ها را تجربه کردید؟
-
آیا نشانه‌های شما ادامه‌دار بوده یا گاه‌به‌گاه؟
-
آیا درد دارید؟
-
درمقایسه با شدیدترین روزهای خون‌ریزی قاعدگی، آیا خون‌ریزی شما بیشتر، کمتر یا حدودا به‌همان اندازه است؟
-
آیا کیست‌های انگورمانندی از واژن شما خارج می‌شود؟
-
آیا احساس سبکی سر یا سرگیجه دارید؟
-
آیا درگذشته هم حاملگی مولار داشته‌اید؟
-
آیا ناراحتی و مشکل مزمنی دارید؟
-
آیا قصد دارید در آینده باردار شوید؟