ناباروری زنان و مردان و راه حل های درمان آن

ناباروری و نازایی از جمله مشکلاتی است که این روزها گریبان بسیاری از زوج​های جوان را در سراسر جهان گرفته است. ناباروری‌هایی که ناشی از ابتلا به بیماری​، زندگی در شرایط پراسترس و تنش، مصرف غذاها و داروهای شیمیایی و ناسالم و فعالیت در محیط​های صنعتی و آلوده است. اگرچه به باور متخصصان و پزشکان این حوزه، امروز با وجود شیوه​های درمان نازایی و ناباروری  متعددی که در جهان و کشور ما ایران وجود دارد، دیگر هیچ زوج جوانی نباید  نگران مشکلات و اختلالات ناباروری و نازایی باشد. با مطالعه این گزارش علاوه بر آگاهی از دلایل و علائم نازایی در زوج​های جوان با روش​های درمانی این اختلال و تاثیر آن در روند زندگی زوج​ها بیشتر آشنا می​شویم.

از اهمیت روند درمان چه می‌دانید

یکی از مهم‌ترین نکاتی که موفقیت روند درمان را بیشتر می​کند، رعایت فاصله درمان​هاست. در صورتی که فاصله درمان​ها رعایت نشود احتمال از بین رفتن تاثیر داروها در زوج زیاد می​شود و روند درمان با اختلال​هایی روبه‌رو می​شود که بر نتیجه درمان نیز تاثیر می​گذارد. این مسئله با توجه به هزینه​های سرسام‌آور درمان ناباروری در کشور بار مضاعفی را بر مشکلات زوج​ها اضافه می​کند. از سوی دیگر با توجه به افزایش سن زوج بهتر است آنها روند درمان را به تعویق نیاندازند زیرا شانس درمان برای زنان 40 ساله 10 تا 15 درصد و برای زنان 25 تا 32 ساله 30 تا 35 درصد است.

از ناباروری بیشتر بدانید

در تعریفی که سازمان جهانی بهداشت who درباره ناباروری مطرح کرده که به عنوان تعریف کلی ناباروی مورد استفاده قرار می​گیرد، زوجی که یک سال به صورت مداوم و بی​وقفه بدون استفاده از هیچ وسیله پیشگیری برای بچه​دار شدن تلاش کنند و بارداری صورت نگیرد، در این حالت آنها باید نزد متخصص زنان بروند تا موقعیت خود را بررسی کنند. نکته مهم این است که زوج باید یک سال به طور مستمر برای بچه​دار شدن اقدام کند. به این ترتیب با شروع سیکل قاعدگی خونریزی آغاز می​شود و همزمان با ریختن لایه​های داخل رحم و ساخته شدن لایه​های جدید تغییرات هورمونی نیز در بدن اتفاق می​افتد و مکانیسم آماده شدن تخمک در بدن انجام می​شود. به این ترتیب در هر سیکل قاعدگی 10 تا 20 تخمک بالغ می​شود و در نهایت یک تا 2 عدد از آنها آزاد می​شود. در این شرایط یک روز بعد از رابطه زناشویی، اسپرم خود را به لوله​های رحمی که تخمک در آنجا مستقر است می​رساند و سرانجام بارداری شکل می​گیرد. در این شرایط نیز پس از لانه​گزینی جنین در رحم شکل می​گیرد. اما اگر بعد از 19 روز اسپرم به تخمک نرسید و بارداری شکل نگرفت و این روند 12 بار بعد از سیکل​های قاعدگی زن تکرار شد، باید احتمال نازایی مورد بررسی قرار گیرد. نمی‌توان به راحتی به زوج یا یکی از زوجین برچسب ناباروری زد.

دلایل ناباروری در زنان و مردان

دلایل مختلفی احتمال ناباروری را در مردان و زنان به وجود می​آورد. بروز هر یک از این احتمال​ها می​تواند بارداری را در زوج دچار اختلال کند. در این شرایط نیز متخصصان پس از 12 بار تکرار تلاش برای بچه​دار شدن، در صورت به دست نیامدن نتیجه به زوج اعلام می​کنند که احتمال ناباروی آنها به یکی از دلایل زیر وجود دارد و آنها برای درمان باید اقدام کنند.

• گاهی ممکن است اسپرم  سالم وجود نداشته باشد یا شکل مناسب را برای باروری نداشته باشد.
• در برخی شرایط اسپرم فعال و محرک وجود ندارد.
• اسپرم در مسیر رسیدن به رحم از بین برود یا امکان رسیدن اسپرم به تخمک وجود نداشته باشد.
• عوامل مناسب برای لقاح وجود نداشته باشد که در این شرایط باید فاکتورهای مناسب در اسپرم و تخمک وجود داشته باشد.
• در برخی موارد تخمک سالم وجود ندارد یا لوله​های رحمی دچار اختلالی هستند که مانع رسیدن تخمک به اسپرم می​شود.
• گاهی محیط مناسب برای لقاح وجود ندارد و رحم شرایط لازم را برای باروری ندارد.

در چه شرایطی باید فورا برای درمان اقدام کرد؟

شرایطی برای مردان و زنان وجود دارد که در صورت بروز آنها نیاز به 12 بار تلاش برای بچه​دار شدن به مدت یک سال نیست و زوج باید هر چه زودتر برای درمان اقدام کند.

• در صورتی که  بیضه مرد دچار عفونت ناشی از جراحی شده باشد یا ضربه خورده باشد.
• اگر رویش موها در بدن مرد به صورت نرمال و طبیعی نباشد.
• مردانی  که دچار کوتاهی یا بلندی قد مفرط هستند.
• افرادی که سابقه ناباروری در خانواده آنها وجود دارد نیز باید مانند گروه‌های قبلی باید زودتر برای درمان اقدام کنند.
• زنانی که سابقه جراحی در ناحیه شکم داشتند یا سابقه چسبندگی در ناحیه شکم داشتند نیز در این گروه​اند.
• در صورتی که سن زنی از مرز 35 گذشته باشد یا سن زوج به طور کلی بالا باشد نیز باید سریع​تر برای درمان اقدام کند و نیازی نیست تا 12 مرحله را پشت سر بگذارد.

 دلایل ناباروری در دنیای مدرن را بشناسیم؟

متخصصان و کارشناسان ناباروری در سراسر جهان برای ناباروری در میان زوج​ها دلایل مختلفی را می​شناسند:

• سن زوج مهم‌ترین فاکتور

امروزه در دنیای مدرن دلایل مختلفی برای ناباروی مردان و زنان وجود دارد که یکی از مهم‌ترین آنها از دیدگاه متخصصان و کارشناسان سن زوج است. زوج​ها باید توجه داشته باشند که میزان باروری زنان در زیر 25 سال بیش از 80 درصد و در زنانی که از مرز 35 سالگی گذشته‌اند به کمتر از 50 درصد می​رسد. چرا که در این سن و سال احتمال محدود شدن تعداد تخمک​ها وجود دارد؛ عاملی که خود به تنهایی می​تواند موجب کاهش باروری و افزایش خطر ناهنجاری​های مادرزادی در جنین و نوزاد شود. علاوه بر این، مردان بالای 35 سال است در مقایسه با مردانی که سن آنها کمتر از 35 سال است شانس باروری کمتری دارند و احتمال افزایش ناهنجاری​های کروموزومی در فرزندان آنها بیشتر است.

• آلودگی​های محیطی  و صنعتی

یکی از مواردی که می​تواند تاثیر زیادی بر ناباروری مردان داشته باشد، آلودگی محیطی، صنعتی و آلودگی هواست که موجب  کاهش میزان اسپرم و ضعف آنها در باروری می​شود. تحقیقات گسترده‌ای در این زمینه انجام شده که از میان آنها می​توان به تحقیقات انجمن طب تولیدمثل ایتالیا اشاره کرد که در تحقیقاتش زندگی​شهرنشینی و قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا ناشی از رفت و آمد خودروها را در سطح شهر از جمله دلایل کاهش و ضعف اسپرم مردان برای باروری معرفی کرده​اند. آنها زندگی شهری و بی​تحرکی شدید و چاقی را از مهم‌ترین عوامل آسیب رساندن به سلول​های جنسی مردانه می​دانند.

• چاقی و افزایش ناباروری در زنان

مطالعات متعددی در جهان انجام شده که نشان می​دهد زنان چاق یا مبتلا به اضافه وزن در مقایسه با زنانی که وزن طبیعی و استاندارد دارند، مدت زمان بیشتری را برای باردار شدن لازم دارند. ضمن آنکه احتمال ناموفق بودن بارداری در گروه زنان چاق نیز بیشتر است. به گفته متخصصان اضافه وزن درمردان و زنان منجر به افزایش میزان هورمون​ها در بدن آنها می​شود و این هورمون​ها فرآیند باروری را تحت تاثیر قرار می​دهند. در حقیقت ترشح غیرطبیعی هورمون​ها می‌تواند منجر به افزایش وزن و تاثیرات منفی بر تولید سلول​های جنسی مردان و زنان شود. به گفته محققان تجمع سلول​های چربی در بدن بر تنظیم تخمک​گذاری در زنان و همینطور بر تولید اسپرم در مردان ضروری است. و این روند می​تواند بر ناباروری آنها تاثیر بگذارد.

• نقص عملکرد تخمدان در زنان

یکی از شایع​ترین دلایل ناباروری نقص تخمک​گذاری در زنان است. این حالت معمولا به دلیل نقص در عملکرد هیپوتالاموس و در نتیجه اختلال در تحریک غده هیپوفیز زنان به وجود می​آید. استرس، تروما، افزایش یا کاهش وزن شدید، بی​اشتهایی یا اختلال در خوردن غذا، فعالیت​های ورزشی سخت از جمله عوامل تاثیرگذار در فعالیت تخمدان​هاست که با بررسی بیماری​های زمینه‌ای و همین​طور اصلاح شیوه و سبک زندگی و مشاوره با متخصص زنان می​توان تا حد زیادی برای درمان و پیشگیری از بروز این اختلال اقدام کرد.

• سیگاری​ها سخت بچه​دار می​شوند

بر اساس تازه​ترین تحقیقات پزشکی  کشیدن سیگار و دخانیات توان باروری را کاهش می دهد. این اتفاق در شرایطی که مردان در سن باروری قرار دارند و تصمیم دارند صاحب فرزند شوند تاثیر بیشتری دارد. چرا که از دیدگاه این متخصصان کشیدن سیگار می​تواند آسیب جدی به اسپرم​ها وارد کند و از طرفی با افت توانایی اسپرم​ها موجب بروز اختلال در باروری زوجین شود. علاوه بر مادران سیگاری، زنان سیگاری نیز احتمال باروری خود را دستخوش تغییر قرار می​دهند. زنان سیگاری در صورتی که در سنین بالاتر از 30 قرار داشته باشند با هر سیگاری که می​کشند احتمال بارداری خود را کم و کم​تر می​کنند.

روش​های درمانی ناباروی کدامند؟

متناسب با دلایل و علت​های مختلفی که برای ابتلا به ناباروری و نازایی در مردان و زنان وجود دارد، شیوه‌های مختلفی برای درمان نازایی و ناباروری وجود دارد که متناسب با علت بیماری توسط متخصص زنان به بیماران توصیه می​شود.

• تحریک تخمک​گذاری

این شیوه در مورد زنانی به کار گرفته می​شود که مبتلا به اختلال تخمک​گذاری هستند و برای به دست آوردن تعداد کافی تخمک به منظور انجام سیکل درمانی نیازمند استفاده از روش‌هایی مانند IUI، IVF و ICSI می​شوند. به این ترتیب آنها در دوره‌های درمانی که پیش​رو دارند با استفاده از دارودرمانی و هورمون درمانی اختلال تخمک​گذاری را پشت سر می​گذارند.

• میکرواینجکشن

در شیوه میکرواینجکشن که یک شیوه تخصصی و موثر برای درمان ناباروری با علت مردانه است، پیش از هر چیز تخمدان​ها توسط داروهای محرک تخمک​گذاری تحریک می​شود و پس از آماده‌سازی تخمک​ها یک اسپرم در شرایط آزمایشگاهی خاص به داخل تخمک تزریق می​شود و تقریبا پس از 48 ساعت جنین‌های تقسیم شده و مناسب به داخل رحم زن انتقال داده می​شود.

• لقاح خارج از رحمی

IVF  که از آن با عنوان لقاح خارج رحمی یاد می​شود، یکی از شیوه​هایی است که برای درمان نازایی مورد استفاده قرار می​گیرد. در این شیوه لقاح خارج رحمی یا باروری در محیط آزمایشگاه انجام می​شود. این روش در شرایطی که لوله​های رحمی آسیب​دیده باشند یا اختلال در عملکرد آنها مشاهده شود از سوی متخصص زنان  به بیمار توصیه می‌شود. این شیوه نه تنها در مورد زنان مبتلا به مشکلات و اختلالات تخمدانی بلکه در برخی موارد درباره ناباروری​ها با علت مردانه نیز به زوج‌ها توصیه می​شود.

• IUI

در شیوه درمانی IUI اسپرم​های فعال پس از جداسازی و آماده​سازی به شکل مصنوعی همزمان با تحریک تخمک​گذاری به رحم هدایت می​شوند. در این شیوه از آنجا که تحریک تخمک​گذاری با سونوگرافی​های متعدد در روزهای متوالی یا با اندازه​گیری هورمون​های جنسی موجود در ادرار مشخص می​شود و متناسب و همزمان با ورود اسپرم این اتفاق انجام می​شود، بنابراین احتمال بارداری  و باروری زیاد است.

روش​های جایگزین برای درمان ناباروی

گاهی پیش می​آید که زوج​ها پس از بررسی​های مختلف و تجربه روش​های درمانی متعدد به این نتیجه می​رسند که  باید از شیوه​های جایگزینی برای درمان ناباروری و نازایی از قبیل استفاده از تخمک، جنین اهدایی یا رحم جایگزین استفاده کنند. در این شرایط در صورت احراز ضرورت درمان به روش جایگزین مرکز درمانی برای انتخاب اهداکنندگان و دریافت​کنندگان شرایطی را در نظر می​گیرد که در صورت برآورده شدن آنها مشاوره نهایی برای انجام کار با متخصصان رشته‌های مختلف زنان زایمان، جنین شناسی، آندرولوژی، غدد، داخلی، ژنتیک، عفونی و روانپزشکی انجام می‌گیرد.

از اهداء​ تخمک چه می​دانید

در شرایطی که برخی از زوج​ها به دلیل عدم پاسخ تخمدان​ها و بروز اختلال در تولید تخمک​ها در زن، از داشتن فرزند محروم می​شوند، با کمک این شیوه​ می​توان فرصتی را برای آنها فراهم کرد تا تجربه بچه​دار شدن را در زندگی داشته باشند. بنابراین در درمان ناباروری و نازایی اهدا تخمک که شامل تهیه و جمع​آوری تخمک از زن اهدا کننده و باروری آن تخمک  با اسپرم مرد و انتقال جنین​​ها به رحم زن نابارور است، صورت می​گیرد.

حال باید دید که اهدا تخمک در چه شرایطی و برای چه گروهی از زنان انجام می​شود:

• زنانی که مبتلا به بیماری​ نارسایی زودرس تخمدان هستند یا تخمدان‌های آنها به دلیل سابقه جراحی از بدن خارج شده یا سابقه درمان بیماری با شیوه​های شیمی​درمانی و پرتو درمانی دارند می​توانند از این شیوه جایگزین برای درمان استفاده کنند.
• افرادی که با توجه به تحریک تخمک​گذاری و مصرف داروهای تجویز شده پاسخی از سوی تخمدان​ها دریافت نمی​کنند و زنانی که به ذخیره پایین تخمدان مبتلا هستند.
• زنانی که سقط مکرر غیرقابل درمان و شکست​های مکرر روش​های باروری خارج رحمی را تجربه می​کنند و دست کم 3 بار ناموفق بوده​اند.
• افراد مبتلا به بیماری ژنتیکی که بیماری از طریق مادر به فرزند قابل انتقال است و با استفاده از روش​های آزمایشگاهی در دسترس و تشخیص متخصص ژنتیک بیماری قابل شناسایی و درمان نیست، در این شرایط نیز می​توان از درمان‌های جایگزین استفاده کرد.
• در افرادی که ناباروری در سنین بالا را تجربه می​کنند در صورتی که زن بیش از 40 سال داشته باشد نیز این شیوه توصیه می​شود.

شرایط اهدا جنین را بدانید

بسیاری از زوج​ها به دلیل ابتلا به مشکلاتی از قبیل نداشتن تخمک یا اسپرم سالم، یا عدم امکان باروری جنین یا مشکلات دیگر برای تشکیل جنین بیولوژیکی مجبور به استفاده از گامت اهدایی یا جنین اهدایی می​شوند. در این شرایط جنین در رحم زن گیرنده شکل گرفته و بزرگ می​شود و به این ترتیب هم زن و هم جنین تعلق خاطر بیشتری به عنوان مادر و فرزند به یکدیگر احساس می​کنند. اهدا جنین یا تخمک در هر صورت با توجه به قوانین و راهنمایی​های اخلاقی انجام می‌گیرد و مشاورانی پیش از انجام کار درباره مسائل پزشکی و اجتماعی این موضوع با خانواده​ها صحبت می​کنند و در نهایت پس از بررسی​های نهایی و آگاه​سازی​های لازم اهدا جنین برای زوج صورت می​گیرد.

رحم جایگزین راه​ حلی دیگر

یکی از دلایل ناباروری و ناتوانی مادر عدم توانایی او در حمل، نگهداری و پرورش جنین در رحم است. در این شرایط استفاده از رحم جایگزین از سوی متخصصان به زوج توصیه می​شود. استفاده از رحم جایگزین زمانی  ضرورت پیدا می​کند که زوج همه شرایط دخیل در شکل​گیری فرزند را دارند و تنها به دلیل فقدان رحم سالم، امکان بچه​دار شدن از آنها سلب شده است. در این شرایط تکنولوژی لقاح خارج رحمی انجام می​شود و جنین حاصل از لقاح تخمک مادر و اسپرم پدر متقاضی درمان به رحم شخص ثالث که قرار است از رحم او به عنوان رحم جایگزین استفاده کنند، منتقل می​شود.