تخمدان پلی کیستیک، بیماری است که امروزه انگار گریبانگیر بسیاری از دختران جوان شده و آنها را با مشکلات باروری مواجه کرده است. این بیماری شاید ۳۰ سال پیش فقط در خانم های چاق دیده میشد اما الان دخترهای جوان لاغر حتی در سنین ۱۷ سالگی هم به آن مبتلا میشوند!
شاید شما هم تا به حال با جابه جایی های چند روزه عادت ماهانه تان و رشد چند موی زائد روی چانه یا قفسه سینه و افزایش آکنه هایتان دلهره کیست های تخمدانی را از سر گذرانده باشید.
وقتی محیط بدن مردانه میشود!
تخمدان پلی کیستیک همان بیماری «اشتین لونتاین» است که در زمان قدیم با علائم «هیرسوتیسم» (افزایش رشد موهای زائد)، افزایش آکنه صورت، الیگومنوره (تعداد کم دفعات قاعدگی) یا آمنوره (فقدان قاعدگی) و نازایی توسط آقای «اشتین لونتاین» شناخته شد. درباره افزایش موهای زائد و ارتباط آن با نازایی می توانید به این پست ها مراجعه داشته باشید: هیرسوتیسم و رویش موهای زائد در زنان و موهای زائد زنگ خطر نازایی است؟ .
در زمانی که بیماری پلی کیستیک مطرح شد بیشتر مختص افراد چاق بود و علت بروز آن به هم خوردن تعادل هورمون ها در خانم هاست به این ترتیب که سطح هورمون های مردانه یا به طور مستقیم در خون بالا میرود یا گیرنده ها نسبت به این هورمون ها حساس تر میشوند و محیط بدن خانم ها تبدیل به یک محیط مردانه میشود.
تخمک گذاری ها معمولا در این محیط مردانه اختلال پیدا میکند. در چنین مواقعی شاهد عدم تخمک گذاری یا کم شدن تخمک گذاری ها و افزایش علائم مردانه ازجمله رشد موهای ریش و سبیل و بقیه قسمت های بدن و ریزش موهای سر به طریق مردانه در دو طرف شقیقه ها میشویم.
تخمدان پلی کیستیک چه علائمی دارد؟
هر فردی که بیماری پلی کیستیک دارد ممکن است تمام علائم ذکر شده برای آن را نداشته باشد. این بیماری طیف گسترده ای دارد. برای مثال ممکن است دورتا دور تخمدان فقط فولیکول های ریز با فاصله بین ۲ تا ۹ میلی متر وجود داشته باشد و بیمار هیچ گونه علامتی نداشته باشد یا کسی که اصلا در سال پریود نمیشود و تمام بدنش از موهای زائد پوشیده شده و موهای سرش به میزان زیادی کاسته شده است.
بیماری پلی کیستیک معمولا از ابتدا با نامرتبی پریودها شروع میشود به این ترتیب که پریودها یک تا ۲ هفته عقب میافتد و در نهایت به جایی ختم میشود که بیمار فقط با استفاده از آمپول ها یا قرص های پروژسترون پریود میشود.
کم یا زیاد بودن خونریزی ها در زمان عادت ماهانه بستگی به جایگاه بیمار در این طیف دارد. برخی از افراد مبتلا بسیار چاق هستند و معمولا سطح هورمون های زنانه شان هم بالاست.
در این افراد ضخامت لایه داخل رحم زیاد میشود در نتیجه خونریزی هایشان میتواند زیاد باشد. بیماران دیگری هم هستند که هر ۲ تا ۳ ماه یک بار پریود میشوند و چون در این فواصل چند ماهه تخمک گذاری ندارند سطح داخلی رحم شان ضخیم میشود.
این ضخیم شدن آندومتر یا لایه داخلی باعث میشود بعد از چند ماه که پریود اتفاق میافتد بسیار شدید باشد. وضعیت برای برخی افراد نیز برعکس است، یعنی بیمار هر ۲ تا ۳ هفته یک بار پریود میشود. در این افراد سطح هورمون ها به علت تخمک گذاری به طور مرتب بالا و پایین نمیشود و چون در وسط سیکل به طور ناگهانی یکی از هورمون های استروژن یا پروژسترون افت میکند بیمار دچار خونریزی میشود و فکر میکند پریود شده درحالی که این خونریزی پریود نیست و مربوط به عدم تعادل هورمون هاست.
حتی دختران ۱۶ ساله لاغر هم ممکن است مبتلا شوند!
بیماری پلی کیستیک میتواند جنبه ارثی و مادرزادی داشته باشد به خصوص در خانواده هایی که دچار چاقی موروثی نیز هستند. در حال حاضر شیوع آن نسبت به ۳۰ سال پیش خیلی بیشتر شده است.
در قدیم این بیماری فقط در بیماران چاق دیده میشد اما امروزه حتی لاغرها هم ممکن است دچار پلی کیستیک های بسیار مقاوم به درمان شوند.
متاسفانه درحال حاضر کمتر کسی پیدا میشود که در سونوگرافی اش این کیست ها دیده نشود و علائمی نداشته باشد. تنها کسانی که به طور مرتب ورزش میکنند و غذای فست فود و چرب نمیخورند و مراقب هیکل خود هستند، دچار این علائم نمیشوند.
بیشتر افراد مبتلا به بیماری پلی کیستیک زمانی به پزشک مراجعه میکنند که با علائم آن مواجه میشوند. دختران جوان مبتلا به این بیماری که تازه پریود شده اند و معمولا هم لاغر هستند کمتر متوجه علائم آن میشوند بنابراین بیشتر مراجعان در رابطه با این بیماری در سنین بالای ۱۶ سال قرار دارند.
این افراد ۱۶ تا ۱۷ ساله معمولا باید پریودهایشان بعد از ۴ تا ۵ سال مرتب شده باشد اما باز هم شاهد بی نظمیهای عادت ماهانه هستند و آمنوره دارند. در کل میتوان گفت رده سنی مبتلایان بیشتر بین ۱۶ تا ۳۶ سال است.
مبتلایان به این بیماری نازا نمیشوند
بیماری پلی کیستیک را میتوان با در نظر گرفتن علائم کلینیکی، سونوگرافی و آزمایش های خاصی تشخیص داد. زمانی که بیمار با علائم هیرسوتیسم، آکنه، نامرتبی پریود یا حتی نازایی مراجعه میکند برای او آزمایش هایی در روز دوم عادت ماهانه درخواست میشود تا اختلالات هورمونی اش مشخص شود.
در این افراد معمولا سطح هورمون های هیپوفیزی LH و FSH دچار اختلال میشوند به این ترتیب که نسبت هورمون LH به FSH بیشتر از ۲ میشود.
علاوه براین فاکتور مهم دیگری به نام(AMH (Anti Mullerian Hormone نیز وجود دارد که میزان طبیعی این هورمون معمولا بین ۵ تا ۵/۵ است اما میزان آن در مبتلایان به بیماری پلی کیستیک حتی تا ۱۲ هم میرسد.
در سونوگرافی نیز به خصوص اگر به طریق واژینال انجام شود معمولا فولیکول های زیر ۱۰ میلی متری بسیار زیادی دور تا دور تخمدان مشاهده میشود.
برخی پزشکان به بیماران ترس واهی میدهند مبنی براینکه مبتلایان به این بیماری هیچ وقت باردار نمیشوند درحالی که ممکن است حتی پریود بیمار مرتب و علائم شدید نداشته باشد.
این اظهار نظر بیمار را وحشت زده میکند درصورتی که باید در مورد بیماری پلی کیستیک به خوبی توضیح داده شده و به آن رسیدگی شود. در بسیاری از موارد مبتلایان به این بیماری یا با رژیم یا با درمان بالاخره باردار میشوند.
پزشک برایتان قرص ضد دیابت تجویز کرده است؟!
برای درمان بیماری پلی کیستیک جدا از کاهش وزن و ورزش مرتب میتوان برحسب علائم بیمار از درمان های دارویی نیز استفاده کرد. یکی از این داروها متفورمین یا همان داروی ضددیابت است.
متفورمین ورود قند را به سلول تسهیل میکند و این باعث میشود فرد همیشه گرسنه نباشد و احساس سیری کند. درنتیجه وزن بیمار کاهش پیدا خواهد کرد. این کاهش وزن باعث میشود متابولیسم هورمون ها بهبود یابد و چربی بدن کاهش پیدا کند در نتیجه هورمون های جنسی کمتر داخل این چربی ها تجمع پیدا میکنند.
بارها دیده شده که با تجویز متفورمین برای چند ماه، پریود بیمار مرتب شده یا بیماری که نازایی داشته خود به خود باردار شده است. در آخر اگر هیچ یک از روش های درمانی ازجمله استفاده از متفورمین، دگزامتازون، رژیم غذایی، ورزش و … جواب نداد و بیمار نتوانست وزنش را پایین بیاورد و پریودهایش را منظم کند، مجبور میشویم از لاپاراسکوپی استفاده کنیم.
در لاپاراسکوپی فولیکول هایی که ریز هستند را معمولا با الکترود میسوزانیم. البته در گذشته متاسفانه پزشکان یک قطعه از تخمدان را برمیداشتند و این باعث میشد سطح هورمون های مردانه افت کند و فرد باردار شود.
برای رفع موهای زائد یا هیرسوتیسم نیز میتوان از داروهای بسیار ساده مانند اسپیرونولاکتون استفاده کرد. این دارو مدر است و باعث افزایش ادرار میشود و علاوه بر کاهش موهای زائد رشد موهای سر را نیز بهبود میبخشد.
از طرفی اگر بیمار آکنه داشته باشد معمولا از داروهای ضد آکنه موضعی یا حتی داکسی سایکلین میتوان استفاده کرد. اگر هم آکنه خیلی شدید باشد گاهی اوقات بیمار مجبور میشود تحت نظر متخصص پوست از دارویی به نام روآکوتان استفاده کند که حاوی اسید رتینوئیک است. البته این دارو باید باتوجه به آزمایش های کبدی مصرف شود.