افزایش هورمون‌های مردانه در خانم‌ها شایع‌ترین اختلال غدد درون‌ریز خانم‌ها در سن باروری است و اگر در خانمی هورمون‌های مردانه افزایش یابند، سبب ایجاد علائم مردانه خواهند شد که بعضی از این علائم غیرقابل برگشت هستند.
در بدن خانم ها پنج نوع هورمون مردانه وجود دارد که مهمترین آنها تستوسترون است. خانم هایی که دارای بافت چربی زیادی هستند، میزان هورمون تستوسترون آنها بیشتر است زیرا هورمون های مردانه موقعی می توانند اثرات خود را اعمال کنند که بتوانند روی گیرنده های خود در سلول ها بنشینند یا به آنها متصل شوند. از پنج هورمون مردانه فقط تستسترون و دی هیدرواپی آندرسترون است که می توانند گیرنده های خود را فعال کنند. در خانم ها که در سن باروری هستند، 25 درصد تستسترون موجود در گردش خون از تخمدان ها و 25 درصد آن نیز از غدد فوق کلیه منشا می گیرند. بقیه 50 درصد در بافت چربی از سایر هورمون های مردانه ساخته می شود.
افزایش هورمون‌های مردانه در خانم‌ها چه علائمی دارد؟
وقتی هورمون های مردانه زیادی در خانم ها وجود داشته باشند سبب بروز علائم زیر می شوند که در عده ای شدید و در عده ای خفیف هستند. علائم زیادی هورمون های مردانه را با اثرات آنها بر روی بافت های مختلف بررسی می کنیم:
تاثیر افزایش هورمون‌های مردانه روی موی خانم ها
هورمون های مردانه سبب رویش موی صورت و بدن و سبب ریزش موی سر می شوند. خانم ها هیچ وقت دچار طاسی سر نمی شوند، چون فاقد هورمون مردانه به مقدار زیاد هستند. اگر در خانمی میزان هورمون های مردانه افزایش یابد، موهای سر وی شروع به ریزش کرده و موهای صورت و بدن افزایش می یابند.
تاثیر افزایش هورمون‌های مردانه روی پوست خانم ها
هورمون‌های مردانه با اثر روی غدد چربی پوست، سبب ایجاد جوش صورت و تنه می‌شوند. یکی از علائم اولیه بلوغ در پسرها جوش صورت است.
تاثیر افزایش هورمون‌های مردانه روی تارهای صوتی خانم ها
هورمون‌های مردانه سبب رشد تارهای صوتی و کلفت شدن صدا می‌شوند. در خانم‌هایی که دارای هورمون‌های مردانه زیاد هستند، صدا کم‌کم کلفت می‌شود و متاسفانه این موضوع از جمله مواردی است که حتی پس از درمان همچنان باقی می‌ماند.
تاثیر افزایش هورمون‌های مردانه روی دستگاه تناسلی خانم ها
هورمون‌های مردانه زیادی سبب رشد کلیتوریس در خانم‌ها می‌شود که اگر زیاد باشد، سبب ایجاد مشکلات بعدی خواهد شد.
تاثیر افزایش هورمون‌های مردانه بر رحم خانم ها
اگر میزان هورمون‌های مردانه زیاد شود عادت ماهانه را به هم می‌زند. در ضمن مشخص شده است وجود مقادیر زیادی از هورمون مردانه در طولانی مدت سبب افزایش خطر سرطان رحم می‌شود.
با این حساب تشخیص و درمان بموقع این بیماری اهمیت زیادی دارد. گاهی بعضی خانم‌ها فقط دارای یک افزایش مختصر در موهای بدن هستند که پس از بررسی مشخص می‌شود سرطان تخمدان دارند. در ضمن در مواردی که علت بیماری خوش‌خیم است، اگر درمان دیر صورت بگیرد، خانم مبتلا به علائم مرده‌زایی می‌شود که حتی پس از درمان نیز برای وی مشکل ساز خواهد شد.
از طرفی به منظور تشخیص دقیق افزایش هورمون‌های مردانه در خانم‌ها معمولا باید بررسی‌های آزمایشگاهی اولیه انجام شود که در برخی مواقع این بررسی‌ها پیچیده هستند. در صورت لزوم از روش‌های تصویر‌برداری نیز استفاده می‌شود. درمان هم معمولا توسط داروهای خوراکی است که اثرات بهبود بالینی معمولا شش تا 12 ماه پس از مصرف دارو ظاهر می‌شوند. نکته بسیار مهم این که در طول درمان باید از روش‌های جلوگیری از حاملگی قطعی استفاده کرد، چون داروهایی که تجویز می‌شوند روی جنین اثرات سوء شدیدی دارند.
علل افزایش هورمون مردانه در زنان
علل مختلفی در افزایش هورمون مردانه (تستوسترون و ترکیبات وابسته به آن) نقش دارند که از شایع ترین این علل می توان به کم کاری تخمدان یا تخمدان پلی کیستیک اشاره کرد.
در این عارضه تخمک گذاری ماهانه به طور منظم انجام می شود و در چرخه قاعدگی زنان اختلال به وجود می آید که این امر در نهایت منجر به افزایش هورمون های مردانه می شود.
برخی از تومورهای تخمدانی (توده های تخمدانی) نیز ترشح کننده هورمون های مردانه هستند، همچنین گاهی توده هایی در غده آدرنال (فوق کلیه) فعالیت می کنند که باعث افزایش هورمون مردانه می شوند.
به طور عمده افزایش هورمون مردانه در زنان مبتلا به اضافه وزن و چاقی بیشتر مشاهده می شود.
رویش موهای زائد ضخیم و کلفت به خصوص بر روی صورت، چانه و بالای لب، ریزش موی سر و جوش صورت (آکنه) را که با آکنه دوران بلوغ تفاوت دارد از علایم بالینی ناشی از افزایش هورمون های مردانه است و در صورتی که این عارضه شدید باشد و به مدت طولانی ادامه پیدا کند صدای زن نیز تغییر پیدا می کند و حالت کلفت و مردانه پیدا می کند.
گاهی ممکن است این بیماری تا جایی ادامه پیدا کند که اندام بدن خانم حالت عضلانی و مردانه پیدا کند.
یک علت مهم دیگر که کم هم نیست، مصرف هورمون های مردانه به اشکال مختلف است که شایع ترین آن در ورزشکاران برای بدنسازی است. بنابراین عضلانی شدن با دارو و مکمل، تاوان سختی دارد که گاهی هم غیرقابل جبران است (ناباروری از جمله عوارض این داروهاست).
گاهاً علت آن بعضی بیماری های خطیر مثل سرطان تخمدان می باشد.
همچنین مصرف برخی داروها نیز می تواند علت دیگری برای افزایش هورمون های مردانه باشد.
بارداری نیز ارتباط معنی داری با این مساله دارد. بیشتر زنان در زمان بارداری به درجاتی از پرمویی دچار می شوند که در صورت، واضح تر از نواحی دیگر است .
این پرمویی در نتیجه اثرات هورمونی دوران بارداری است و در فواصلی بعد از زایمان از بین می روند.
زنان با مشاهده هر گونه علایم فوق باید بلافاصله به پزشک مراجعه کنند و پس از انجام آزمایش های هورمونی، سونوگرافی و تشخیص قطعی، صورت می گیرد.
درمان افزایش هورمون مردانه در زنان
درمان معمولا توسط داروهای خوراکی است که اثرات بهبود بالینی معمولا پس از 6 تا 12ماه درمان ظاهر می شوند. در طول درمان، باید از روش های جلوگیری از حاملگی قطعی استفاده کرد، چون داروهایی که تجویز می شوند بر روی جنین دارای اثرات سوء شدید هستند.