تحریک تخمکگذاری یک نوع درمان دارویی است که در ناباروری اغلب به‌منظور افزایش شانس باروری و میزان موفقیت درمان، انجام میشود. داروهایی که برای این منظور مورد استفاده قرار می‌گیرد تحت عنوان داروهای محرک تخمکگذاری نامیده می‌شوند و با استفاده از این داروها می‌توان تعداد و کیفیت تخمک‌ها را ارتقاء داد.
به‌طور کلی هدف از تحریک تخمکگذاری در درمان ناباروری، اصلاح تخمکگذاری در زنان مبتلا به اختلال تخمکگذاری و افزایش تعداد و کیفیت تخمک جهت انجام روش‌های کمک باروری (ART) است.
اختلال عمل تخمکگذاری تقریباً در 25-15 درصد از موارد ناباروری دیده میشود و در مواقعی که تنها علت ناباروری باشد جواب به درمان بسیار رضایت‌بخش است. اصولاً درمان موفقیت‌آمیز در این افراد به بررسی دقیق و کشف علت اصولی عدم تخمکگذاری بستگی دارد.
در درمان نازایی یکی از اقداماتی که معمولاً انجام میشود تحریک تخمکگذاری جهت به‌دست آوردن تعداد مناسب تخمک با کیفیت بالا می‌باشد. هر‌چند در زنان با عملکرد مناسب و طبیعی تخمدان، می‌توان جهت تهیه تخمک از سیکل طبیعی نیز استفاده کرد ولی از آنجایی‌که این درمانها مستلزم صرف وقت و هزینه می‌باشند، ترجیح داده میشود برای افزایش شانس باروری از تحریک کنترل‌شده تخمدان استفاده شود. برای تحریک تخمکگذاری در نازایی درمانی مفید و مطلوب است که ضمن حصول تعداد مناسب تخمک، حتی‌المقدور خطر تحریک بیش از حد تخمدان را نیز به‌دنبال نداشته باشد. بنابراین قبل از هر درمانی بایستی فرد به‌طور دقیق مورد بررسی قرار بگیرد. برای این منظور پزشک علاوه بر معاینات بالینی دقیق، آزمایش‌های لازم را نیز درخواست می‌دهد تا بر اساس نتایج آزمایش‌ها، مناسب‌ترین رژیم درمانی جهت تحریک تخمکگذاری و شروع درمان را انتخاب نماید.
داروهای محرک تخمکگذاری
برای تحریک تخمکگذاری داروهای متعددی وجود دارد که بر اساس نظر پزشک موارد استفاده آنها متفاوت می‌باشد. متداول‌ترین و شایع‌ترین دارو در تحریک تخمکگذاری کلومیفن سیترات می‌باشد.
در مواقـعی‌که سـطح اسـتـروژن و گنادوتـروپـیـن‌هـا (FSH ،LH، مترشحه از هیپوفیز) طبیعی است ولی اختلال در تخمکگذاری وجود دارد مثل افراد مبتلا به PCO، کلومیفن سیترات داروی مناسبی برای تحریک تخمکگذاری می‌باشد. درمان کلومیفن سیترات از روز سوم تا هفتم یا پنجم تا نهم سیکل قاعدگی با دوز 50 میلی‌گرم روزانه (یک قرص) شروع میشود و برای بررسی وضعیت فولیکول‌ها، در روز دهم سیکل (در صورت شروع درمان از روز سوم) و یا روز دوازدهم سیکل (در صورت درمان از روز پنجم) سونوگرافی انجام میشود. در صورت رسیدگی فولیکول‌ها به اندازه مورد نظر (20-18 میلی‌متر) پزشک می‌تواند با تجویز آمپولHCG زمان تخمکگذاری را تعیین نماید. بهترین زمان نزدیکی برای باروری یک الی دو روز حوالی تخمکگذاری است. معمولاً این درمان سه الی پنج دوره تکرار میشود. میزان دوز کلومیفن تا سه قرص در روز (150 میلی‌گرم) قابل افزایش است ولی بیش از آن توصیه نمی‌شود.
احتمال حاملگی پس از سه دوره درمان با کلومیفن سیترات 85% و پس از پنج دوره 99% می‌باشد. در موارد استفاده از روش IUI برای باروری، معمولاً استفاده از کلومفین سیترات شانس باروری را افزایش می‌دهد. برای این منظور پزشک از روز سوم یا پنجم سیکل قاعدگی به مدت چهار روز برای بیمار یک تا دو قرص کلومفین سیترات روزانه تجویز می‌نماید. سپس روز 10 یا 12 سیکل با انجام سونوگرافی اگر اندازه و وضعیت فولیکول‌ها به 20-18 میلی‌متر رسیده باشد با تزریق 5000 یا 000/10 واحد HCG بیمار را برای انجام IUI به مدت 38-36 ساعت بعد از تزریق آماده می‌نماید.
از داروهـای دیـگـر تـحـریـک تـخـمـک‌گـذاری HMG (Human Menopausal Gonadotropin) می‌باشد. HMG به‌طور طبیعی در ادرار خانم‌های یائسه یافت میشود و حاوی FSH و LH می‌باشد استفاده از این دارو نیاز به کنترل دقیق دارد و برای جلوگیری از تحریک بیش از حد تخمدان بررسی جواب تخمدان باید با فواصل 4-2 روز یکبار صورت بگیرد.
هدف از درمان با این دارو، افزایش سطح FSH تا بالای مرز لازم جهت تحریک رشد تخمدان می‌باشد و زمانی‌که قطر 4-2 عدد فولیکول نهایی به بالای 12میلی‌متر رسید دوز دارو کاهش می‌یابد.
در سیکل درمانی IUI این دارو معمولاً تحت‌نظر پزشک متخصص برای تحریک تخمکگذاری به تنهایی یا همراه با کلومیفن سیترات مورد استفاده قرار می‌گیرد و در سیکل‌های درمانی لقاح خارج رحمی همراه با سایر داروهای محرک تخمدان تجویز می‌گردد. از داروهای دیگری که جهت تحریک تخمدان و دست‌یابی به تعداد فولیکول بیشتر در سیکل درمانینازایی از آن استفاده میشود. آگونیست‌های هورمون رهاکننده گنادوتروپینها (GnRHa) می‌باشد. آگونیست‌های GnRHa (سوپرفکت، دیفرلین، دکاپپتیل) مانع از LH surge خودبه‌خودی شده و پاسخ‌‌دهی فولیکول‌ها، میزان باروری، لانه‌گزینی و در نهایت میزان حاملگی به ازای هر سیکل را افزایش می‌دهد. به‌طور کلی هدف از مصرف آگونیست‌های GnRH در درمان‌های نازایی کنترل و تنظیم زمان سیکل بیماران می‌باشد. معمولاً جهت تحریک تخمکگذاری از درمان توأم آگونیست‌های GnRH و گنادوتروپینها در سیکل IVF و ICSI استفاده میشود. مطالعاتی که در ارتباط با درمان طی سال‌های اخیر انجام گرفته ارجحیت درمان توأم را تأیید کرده است. FSH صناعی (ریکامبینت) انسانی گونال F از داروهای دیگر تحریک تخمکگذاری می‌باشد و نسبت به گنادوتروپین‌های ادراری، توانایی بیشتری دارد. الگوی درمانی این دارو مانند HMG است و به صورت عضلانی و زیر جلدی مصرف میشود.