فیزیولوژی قاعدگی

ویژگی های هر سیکل (مدت خونریزی,میزان خونریزی,فاصله بین خون ریزی ها...)شاخص بسیار مهم سلامت تولید مثل زنان میباشد.

آگاهی علمی از طول مدت چرخه قاعدگی برای زوج هایی که از روش ریتم برای جلوگیری از بارداری استفاده میکنند بسیار مهم است زیرا مخاط سرویکس به مدت زیاد میتواند اسپرم را در خود نگهدارد.

طول مدت هر سیکل یا دوره از اولین روز شروع خونریزی تا اولین خونریزی دوره بعد محاسبه میشود که در محدوده سنی 20-45 سالگی به طور متوسط 28 روز میباشد. این مدت در 5 سال اول بعد از منارک (اولین سیکل قاعدگی) و 5 سال قبل یائسگی تغیرات چشمگیری را نشان میدهد.

اگر طول چرخه کمتر از 22 روز و یا بیشتر از 35 روز در سه سیکل یا بیشتر باشد (پلی منوره و الیگومنوره) بیانگر اختلالاتی همچون هیپوتیروئید, اختلالات هورمونی و... میباشد که لازم به پیگیری است.

اولین سیکل قاعدگی (منارک) به طور معمول در 12 سالگی  رخ میدهد( در محدوده 8-16 سال)که بستگی به عوامل مختلف از جمله نژاد, ژنتیک, شرایط  زندگی و تغذیه ,منطقه جغرافیایی, وضعیت بهداشت,عوامل روحی و روانی و ... دارد. منارک در کسانی که در حوالی استوا, ارتفاعات پایین , مناطق شهری زندگی میکنند همچنین در افراد چاق و نابینا در سن پایینتر اتفاق می افتد.

اتفاقاتی که در هر سیکل رخ میدهد به واسطه تاثیر متقابل و منظم بین مغز(هیپوتالاموس و هیپوفیز) ,تخمدان و اندومتر رحم می باشد. هرگونه تغییر یا اختلال کوچک که باعث برهم خوردن این نظم شود دلیل بیماری های مختلف ازجمله کیستهای تخمدانی, بلوغ زودرس, میوم های رحمی, سرطانها و... میباشد.

هنگام شروع بلوغ هیپوتالاموس با ترشح هورمون GnRhکه از طریق portal vessel  با هیپوفیز ارتباط خونی مستقیم دارد باعث تحریک آدنوهیپوفیز شده و هیپوفیز با ترشح LH و FSH و تاثیر بر تخمدان ها باعث ادامه تقسیمات تخمک هایی که داخل تخمدان از زمان جنینی در رحم مادر متوقف شده بوده میشود.در هر سیکل یکی از تخمک ها مرحله بلوغ و تکامل را طی میکند تا زمانی که بارداری رخ دهد و تخمک با لقاح اسپرم  تبدیل به جنین شود و یا تا یائسگی که تخمکهای داخل تخمدان تحلیل میروند و دیگر قابلیت تکامل و باروری را ندارند.

برای بررسی چگونگی فیزیولوژی قاعدگی تخمدان و رحم را که همزمان فعالیت میکنند به طور جدا و خیلی خلاصه بررسی میکنیم:

تغییرات تخمدان ها

1./ فاز فولیکولار

فولیکولهای اولیه که در هفته 10 جنینی تشکیل شده و در همان دوران جنینی تقسیمات اولیه خود را انجام داده و متوقف شده اند در زمان بلوغ تعدادشان به حدود 200-400 هزار عدد میرسد (در مدت زمان باروری فقط 400 فولیکول در تخمک گذاری فعالیت دارند) .

هنگام بلوغ تخمدان تحت تاثیر هورمون LH و FSH مترشحه از هیپوفیز هورمون استروژن تولید کرده فولیکولها ادامه تقسیمات خود را از سر گرفته تکامل پیدا میکنند.سر انجام یکی از فولیکولها که توانسته باشد رشد و تکامل بهتری پیداکند و به عنوان فولیکول غالب انتخاب شده که فولیکول غالب خود از طریق ترشح استرویید و پروتئین های باز دارنده و تنظیم کننده فولیکول باعث مهار رشد دیگر فولیکولها و تحلیل آنها میشود.

2./تخمک گذاری

غلظت بالای استروژن در این مرحله باعث افزایش میزان LH شده که خود باعث تغییراتی در فولیکول بالغ و افزایش تولید پروژسترون میشود نهایتا فولیکول بالغ تحت تاثیر واکنش های التهابی پروستاگلاندینها و سلولهای التهابی از جمله نوتروفیل ها و انقباض سلولهای عضلانی صاف فولیکول بالغ پاره شده و تخمک از آن رها میشود و تخمک گذاری اتفاق می افتد. (حدود روز 14 سیکل)

3./فاز لوتئال

بعد از تخمک گذاری و با تاثیر LH میزان تولید پروژسترون افزایش پیدا میکند و باعث آماده سازی اندومتر رحم برای باروری, افزایش حرارت پایه بدن و افزایش میل جنسی میشود.

با تخمک گذاری اگر اسپرم در فضای رحم وجود داشته باشد(نزدیکی صورت گرفته باشد) لقاح صورت گرفته و بارداری رخ میدهد اما اگر اسپرم در محیط نباشد بقایای فولیکول پاره تحلیل رفته و از بین میرود.

تغییرات اندومتر رحم

1./فاز تکثیری

در این فاز که همزمان با فاز فولیکولار تخمدان است و حدود روز دوم تا سوم قاعدگی است اندومتر رحم تحت تاثیر هورمون استروژن شروع به بازسازی سلولهای خود که در دوره قبلی ریزش پیدا کرده بودند میکند. در این دوره ترشحات بی رنگ بی بو و رقیق هستند.

2./فاز ترشحی

با تخمک گذاری و افزایش تولید پروژسترون اندومتر از حالت تکثیری به ترشحی تبدیل میشود. در این فاز غدد و عروق اندومتر تکامل بیشتری پیدا کرده و حالت مارپیچ به خود میگیرند.در این مرحله ترشحات رقیق و چسبناک است.

 در 2 تا 3 روز آخر سیکل و با کاهش استروژن و پروژسترون و با فعالیت های سلولهای التهابی و پروستاگلاندین ها ,اندومتر دچار ایسکمی و نکروز شده و شروع به ریزش میکند و خونریزی قاعدگی اتفاق می افتد.(حدود 2 هفته بعد از تخمک گذاری)

بدین ترتیب سیکل قاعدگی بعدی آغاز میشود.

بر خلاف تصور عامه که خون قاعدگی را خونی کثیف میداننداکثر خون قاعدگی خون شریانی یا خون تمیز(حاوی اکسیژن) است. طول مدت خون ریزی در افراد مختلف متفاوت است اما به طور معمول 3-7 روز و میزان خونریزی حدود20-80 میلی لیتر است. اگر مدت خونریزی کمتر از 3 روز و یا بیشتر از 7 روز باشد یا میزان خونریزی بیشتر از حد نرمال باشد غیر طبیعی است و باید بررسی شود.

در اوایل و یا اواخر خونریزی ممکن است که به جای خون قرمزرنگ ,قهوه ای تیره باشد این امربه دلیل فعالیت آنزیم های خاصی در بدن است و طبیعی است.

بعضی خانم ها ممکن است به جای خون لخته های خاصی (گوشتی) دفع کنند و این موضوع به دلیل ریزش بافت اندومتر رحم است و نگران کننده نیست.

بهترین زمان برای بارداری و لقاح یک یا دو روز قبل از تخمک گذاری است (حدود 2 هفته قبل از شروع خونریزی)

نزدیکی در زمان قاعدگی علاوه بر اینکه از نظر شرعی منع شده باعث ایجاد بیماری های عفونی واختلالات زیادی شده همچنین تاثیر منفی شدیدی از لحاظ روانی روی زن و شریک جنسی اش میگذارد.

هنگام تخمک گذاری به دلیل تغییرات هورمونی علائم خاصی در بعضی خانم ها میتواند رخ دهد از جمله :

درد تخمک گذاری( دردی گنگ در زیر دل 12-24 ساعت قبل و یت بعد تخمک گذاری ),لکه بینی یا افزایش ترشحات واژینال, احتقان و سفت و دردناک و حساس شدن پستانها, تغییرات درجه حرارت بدن, افزایش میل جنسی.