دیسپلازی دهانه رحم؛ علائم، علل، پیشگیری و درمان

دیسپلازی دهانه رحم، رشد غیر طبیعی سلول در سطح دهانه رحم بوده و پیش درآمد ابتلا به سرطان می باشد.

دیسپلازی سرویکس(دهانه رحم)رشد غیر طبیعی سلول در سطح دهانه رحم بوده و پیش درآمد ابتلا به سرطان می باشد و درصورت عدم درمان منجر سرطان دهانه رحم می گردد. دهانه رحم اندام استوانه ای کوچکی شامل قسمت تحتانی و دهانه رحم بوده و در برگیرنده کانال مرکزی جهت عبور خون قاعدگی، اسپرم و نوزاد در هنگام تولد می باشد. کانال و سطح خارجی سرویکس بوسیله دو نوع سلول الف)سلول های ترشح کننده موکوس و ب)سلولهای محافظ پوشیده شده اند. دیسپلازی سرویکس مربوط به تغییرات غیرطبیعی در این سلول ها می باشد، با وجود آنکه این تغییرات علائمی ایجاد نمی کند، مدت ها قبل از تشکیل سرطان قابل شناسایی به روش معمول پاپ اسمیر می باشند.

امروزه سرطان دهانه رحم یکی از شایع ترین سرطان ها در زنان بوده و گرچه احتمال ابتلا  در هر شرایط سنی وجود دارد، دومین سرطان شایع زنان سنین 15تا34 سالگی می باشد. پس از شروع قاعدگی تمامی زنان بایستی به صورت سالانه آزمایش پاپ اسمیر(نمونه گیری از سلول های دهانه رحم)را انجام دهند، بدین ترتیب اگر دیسپلازی دهانه رحم وجود داشته باشد تشخیص داده شده و درمان می تواند با موفقیت انجام گیرد.

           تشخیص براساس ارزیابی پاپ اسمیر معمول است.

علل

•            ویروس ها: از آنجا که سن پایین در اولین تماس جنسی و یا تماس های جنسی با افراد مختلف و متعدد با افزایش خطر ابتلا به دیسپلازی دهانه رحم/سرطان مرتبط می باشد، سرطان دهانه رحم یک بیماری مقاربتی به شمار آمده بدین معنی که عوامل سرایت بیماری از طریق تماس جنسی انتقال می یابد. ویروس ها محتمل ترین عوامل سرایت بیماری درنطر گرفته می شوند.

- در حال حاضر دو دسته ویروس یکی هرپس سمپلکس تیپ2 و دیگری ویروس پاپیلومای انسانی علت ایجاد دیسپلازی و سرطان دهانه رحم به شمار می روند.

- هرپس سمپلکس تیپ2،نوعی تبخال(هرپس) است که از طریق جنسی منتقل شده و معمولا در نواحی تناسلی بروز می کند.

- ویروس پاپیلومای انسانی، ویروسی است که منجر به ایجاد زگیل های مقاربتی گشته و بیش از45 نوع آن شناخته شده است. ویروس پاپیلومای انسانی تیپ16، در90% سرطان های دهانه رحم و 50تا70 درصد تمامی انواع دیسپلازی های دهانه رحم تشخیص داده شده است.

- با وجود آنکه ارتباط این ویروس ها با دیسپلازی دهانه رحم شناخته شده است، هنوز مشخص نیست که آیا ویروس ها نمایانگر کاهش ایمنی بدن و مکانیسم های دفاعی دیگر هستند و یا خود عامل ایجاد کننده اختلال می باشند.

•             سیگار کشیدن: در مقایسه با کسانی که سیگار نمی کشند افراد سیگاری حداقل دو تا سه برابر بیشتر در خطر ابتلا به دیسپلازی دهانه رحم قرار دارند(یک مطالعه حاکی از آن است که در زنان سیگاری 20-29 ساله خطر ابتلا تا17 برابر بیشتر خواهد بود).در این رابطه چندین فرضیه جهت توضیح تاثیر سیگار در افزایش خطر ابتلا به دیسپلازی رحم مطرح گردیده است:

- سیگار کشیدن سیستم ایمنی را تضعیف نموده و در نتیجه عامل بیماریزا که از طریق مقاربت انتقال یافته قادر به رشد و نمو سلول های غیرطبیعی خواهد بود.

- سیگار کشیدن باعث کمبود ویتامین C می گردد. ویتامین C برای حفظ پیوستگی اپیتلیوم طبیعی، ترمیم زخم ها و عملکرد سیستم ایمنی ضروری بوده و به عنوان یک آنتی اکسیدان مانع ایجاد عوامل سرطانزا می گردد.

- ممکن است ترکیبات سرطانزای حاصل از سیگار کشیدن در سلول های واژن یا آندومتر تجمیع شوند.

- ممکن است ارتباطات ناشناخته ای میان سیگار کشیدن و رفتار جنسی وجود داشته باشد.

•             قرص های جلوگیری از حاملگی: این قرص ها عوارض جانبی سیگار کشیدن را افزایش داده و باعث کاهش میزان تعدادی از عوامل تغذیه ای مهم از جمله ویتامین C،B6 ،B12 ، فولیک اسید، ریبوفلاوین و روی می گردند.

•             کمبودهای تغذیه ای: 67% مبتلایان به سرطان دهانه رحم دچار فقر تغذیه می باشند. به خصوص کمبود بتا کاروتن و ویتامین A  ، فولیک اسید، ویتامین B6، ویتامین C و سلنیوم نقش مهمی در شروع دیسپلازی/سرطان  دهانه رحم ایفا می کنند.

عوامل افزایش خطر ابتلا

عوامل افزایش خطر ابتلا به دیسپلازی دهانه رحم مشابه سرطان دهانه رحم می باشد.

•             شروع زود هنگام(کمتر از18 سال) روابط جنسی: خطر ابتلا به دیسپلازی/سرطان دهانه رحم در زنانی که قبل از 18 سالگی فعالیت جنسی دارند 2.76  برابر بیشتر است.

•             داشتن روابط جنسی با چند نفر: در چنین زنانی خطر ابتلا به دیسپلازی/سرطان دهانه رحم 3.46 بار افزایش می یابد.

•             بارداری: بارداری های متعدد و حاملگی پیش از 20 سالگی؛

•             ویروس ها: هرپس سمپلکس نوع2 و ویروس پاپیلومای انسانی؛

•             ضعف ایمنی: عفونت های تکرار شونده نشانه ای از ضعف سیستم ایمنی است.سیستم ایمنی ضعیف در حذف سلول های غیرطبیعی و حفاظت از بدن در برابر ویروس ها عملکرد ضعیف تری دارد.

•             سیگار کشیدن(بیش از 10 سیگار در روز): بروز دیسپلازی/سرطان دهانه رحم در افراد سیگاری دو تاسه برابر بیشتر از افراد غیرسیگاری است.

•             مصرف قرص های جلوگیری از حاملگی (به مدت 5-8 سال): قرص های جلوگیری از حاملگی از برداشت اسیدفولیک توسط سلول ها جلوگیری نموده، باعث فقر اسیدفولیک سلولی گشته و در نتیجه باعث تغییرات غیرطبیعی در سلول های پوششی دهانه رحم می گردند.

•             کمبود ویتامین C در رژیم غذایی(کمتر از 30 میلی گرم در روز): زنانی که میزان پایین ویتامین C دارند در مقایسه با زنانی که ویتامین C کافی دریافت می کندد 6.7 برابر بیشتر در معرض ابتلا به دیسپلازی دهانه رحم قرار دارند.

•             کمبود بتاکاروتن در رژیم غذایی(کمتر از 5000آی یو در روز): رابطه قوی و معکوسی میان میزان دریافتی بتا کاروتن و خطر ابتلا به دیسپلازی/سرطان دهانه رحم وجود دارد. هرچه دیسپلازی شدیدتر باشد میزان بتاکاروتن کمتر است. زنانی که میزان سرمی پایینی از بتاکاروتن دارند سه برابر بیشتر از زنانی که بتاکاروتن آنها عادی است در معرض ابتلا به دیسپلازی قرار دارند.

•             دریافت ناکافی اسیدفولیک:کمبود اسیدفولیک منجر به ایجاد گلبول های  قرمز و سفید غیرطبیعی می گردد، اما هفته ها و حتی ماه ها قبل از آن تغییرات مشابهی در سلول های دهانه رحم اتفاق می افتد. بسیاری از پاپ اسمیر های غیرطبیعی در واقع نشان دهنده فقر فولات است نه دیسپلازی واقعی:

- کمبود اسید فولیک شایع ترین کمبود ویتامین در دنیا شناخته شده و به خصوص در زنانی که قرص های جلوگیری از حاملگی مصرف می کنند، دیده می شود.  ظاهرا این قرص ها با تحریک مولکولی که که برداشت اسید فولیک را توسط سلولها مهار می کند مانع از اثرات اسید فولیک می گردند، بنابراین میزان سرمی اسیدفولیک در افراد مبتلا به دیسپلازی دهانه رحم عادی و حتی بیش از میزان طبیعی است در حالیکه میزان اسیدفولیک درون سلول های دهانه رحم پایین است.

- میزان پایین اسیدفولیک در گلبول های قرمز خون اثر سایر عوامل خطرزا برای ابتلا به دیسپلازی دهانه رحم به خصوص عفونت ویروس پاپیلومای انسانی را افزایش می دهد. عکس آن نیز صادق بوده و هنگامی که میزان اسیدفولیک درون سلول های  دهانه رحم بالا باشد ویروس پاپیلومای انسانی سلول ها را آلوده نمی کند.

•             میزان پایین ویتامین B6: در یک سوم از افراد مبتلا به سرطان دهانه رحم میزان پایینی از ویتامین ب6 دیده می شود. ویتامین ب6 برای متابولیسم مناسب استروژن ها و پاسخ های ایمنی ضروری است. استروژن ها باعث پیشرفت تقسیم سلولی و تکثیر می گردند، بنابر این افزایش استروژن ها احتمال تقسیمات سلولی غیرطبیعی را افزایش می دهد. سیستم ایمنی مسئول شناسائی و پاکسازی سلول های غیرطبیعی است.

•             میزان پایین سلنیوم سرم: در مبتلایان به دیسپلازی دهانه رحم میزان دریافتی سلنیوم از رژیم غذائی و همچنین میزان سلنیوم سرم به میزان بارزی پایین تر است. سلنیوم کوفاکتور ضروری گلوتاتیون پراکسیداز(آنتی اکسیدانی که در بدن تولید شده و برای سم زدایی مواد سرطانزا نقش حیاتی دارد)می باشد:

 - سلنیوم با میزان بالا در ماهی، سبزیجات و غلات کامل(به همراه سبوس)وجود دارد. در مناطقی که میزان سلنیوم خاک پایین است میزان سلنیوم گیاهان نیز پایین بوده و در نتیجه رژیم غذایی ساکنان این مناطق حاوی سلنیوم کافی نبوده و این افراد به میزان بالاتری در معرض ابتلا به دیسپلازی دهانه رحم قرار دارند.

•             مصرف زیاد چربی: مصرف چربی ها با میزان زیاد به خصوص چربی های حیوانی، با افزایش خطر ابتلا به سرطان دهانه رحم در ارتباط می باشد. در خانم ها هرچه میزان چربی بیشتر باشد بدن استرون(قویترین نوع استروژن)بیشتری تولید می کند.

اقدامات پیش گیری کننده

•             سیگار نکشید.

•             اگر از قرص جلوگیری از حاملگی مصرف می کنید، روش جلوگیری از بارداری خود را تغییر دهید.

•             یک مکمل موثر حاوی چندین ویتامین و مواد معدنی شامل 400 میکرو گرم فولیک اسید،400 میکروگرم ویتامین ب12 و 50-100 میلی گرم ویتامین ب6 مصرف کنید. یک فرآورده روزانه چندگانه حاوی انواع ویتامین ها و مواد معدنی شناخته شده می تواند بنیادی برای پی ریزی برنامه پیشرفت سلامت فردی باشد.

•             رژیم غذایی مغذی سرشار از مواد طبیعی کامل که ترجیحا  عملیات خاصی روی آن انجام نشده باشد به خصوص غذاهای گیاهی(میوه،سبزیجات،حبوبات{به خصوص سویا}،دانه ها و آجیل)و ماهی های آب سرد مصرف کنید و از محصولات حیوانی کمتری استفاده کنید.

نتایج مورد انتظار

با تشخیص به موقع و درمان، نتیجه فوق العاده است. بهبود خود به خود بیماری در تعداد قابل توجهی از بیماران طی 3-5 ماه بعد رخ می دهد.

درمان

رژیم غذایی

•             چربی های اشباع شده: استفاده ازگوشت و فرآورده های لبنی که سرشار از چربی های اشباع شده اند را کاهش دهید.تحقیقات زیادی حاکی از آن است که رژیم غذایی حاوی مقادیر زیاد کلسترول و چربی های اشباع شده با تعداد زیادی از سرطان ها از جمله سرطان دهانه رحم مرتبط می باشد.

•             پروتئین حیوانی: مصرف پروتئین حیوانی را به 110-175 گرم در روز محدود کرده و از ماهی،گوشت بدون پوست ماکیان و برشهای نازک گوشت قرمز استفاده کنید.

•             استفاده از مواد غذایی حاوی سویا را افزایش دهید: سویا نه تنها منبع فوق العاده ای از پروتئین و عاری از چربی های اشباع بوده، بلکه حاوی فیتواستروژن ها(استروژن گیاهی)که به گیرنده های استروژن متصل می گردند نیز می باشند.از آنجا که اثر استروژنی فیتواستروژن ها تنها 2% استروژن انسان است هنگامی که برگیرنده های استروژنی توسط فیتواستروژن ها اشغال می شوند، نتیجه نهایی کاهش اثرات استروژنی خواهد بود.

•             استفاده از مواد غذایی گیاهی را افزایش دهید(سبزیجات،میوه،حبوبات،غلات کامل،آجیل و دانه ها): رژیم غذایی سرشار از میوه و سبزی احتمالابه دلیل میزان بالای فیبر، بتا کاروتن، اسیدفولیک، ویتامین C، ویتامین ب6 و سلنیوم با کاهش بروز سرطان دهانه رحم مرتبط می باشد.

•             استفاده از مواد قندی را کاهش دهید: مصرف زیاد مواد قندی متابولیسم استروژن را مختل نموده که با افزایش میزان استروژن همراه می باشد، ظاهرا این موضوع به سندروم پیش از قاعدگی، سرطان پستان و کاهش تعداد اسپرم ارتباط دارد. بعلاوه قند یک منبع غذایی مناسب برای سوخت و ساز سلول های سرطانی می باشد.

•             مواد غذایی طبیعی: به جای استفاده از مواد غذایی که در معرض حشره کش ها وعلف کش ها قرار دارند از مواد غذایی طبیعی استفاده کنید.بسیاری از حشره کش ها حاوی مواد شیمیایی هستند که در بدن عمل استروژن ها را تقلید نموده و عامل مهمی در افزایش تعداد بیماری های مرتبط با استروژن می باشند.

مکمل ها

•             اسیدفولیک: در مطالعات بالینی و تحقیقاتی که به همراه دارونما صورت گرفته، استفاده از مکمل اسیدفولیک(10 میلی گرم در روز)باعث بهبود یا طبیعی شدن پاپ اسمیر در بیماران مبتلا به دیسپلازی دهانه رحم گشته و برگشت به مقادیر طبیعی از 20% در یک مطالعه تا 100% در مطالعه ای دیگرمشاهده شده است(میزان برگشت در مبتلایان به دیسپلازی دهانه رحم خفیف درمان نشده 1.3 % و در دیسپلازی متوسط صفر درصد می باشد):

- همانگونه که قبلا اشاره شد کمبود اسیدفولیک که بسیار معمول می باشد، منجر به ایجاد تغییرات غیرطبیعی در سلول های دهانه رحم گشته و بسیاری از پاپ اسمیرهای غیرطبیعی در واقع نشان دهنده کمبود فولات است نه دیسپلازی واقعی؛

- دوز مصرفی: روزانه 10 میلی گرم به مدت سه ماه، سپس 2.5  میلی گرم در روز تا زمان طبیعی شدن پاپ اسمیر؛

•             ویتامین ب12:  مکمل ب12 همیشه باید  به همراه مکمل اسیدفولیک مصرف شوند تا مانع از پوشانده شدن کمبود ب12 توسط اسیدفولیک گردند؛دوز مصرفی:1 میلی گرم

•             ویتامین ب6: برای طبیعی شدن متابولیسم استروژن و پاسخ های ایمنی ضروری است؛ دوز مصرفی:25 میلی گرم سه بار در روز

•             بتا کاروتن: از آنجا که این ماده در بدن به ویتامینA تبدیل می شود، پیش ویتامینA   نیز نامیده می شود. بتاکاروتن آنتی اکسیدان قوی و ضروری جهت سلامت سلول های اپیتلیال می باشد.

- رابطه قوی و معکوسی میان میزان بتاکاروتن سرم و دیسپلازی/سرطان دهانه رحم وجود دارد. مطالعات نشان دهنده آن است که هرچه میزان بتاکاروتن دریافتی بیشتر باشد،خطر ابتلا به دیسپلازی/سرطان دهانه رحم کمتر است.

- دوز مصرفی:25000-50000 IU  در روز

•             ویتامین C: آنتی اکسیدان  ضروری تمامی قسمت های بدن که از آب تشکیل شده اند می باشد. ویتامین C باعث تقویت و حفظ پیوستگی طبیعی سلول های اپیتلیال شده، زخم ها را بهبود بخشیده،عملکرد ایمنی را افزایش داده و مانع از تشکیل مواد سرطانزا می گردد.به علاوه ویتامینC باعث تولید مجدد ویتامین E پس از انجام عملکرد آنتی اکسیدانی خویش می گردد:

- دریافت ناکافی ویتامین C به عنوان عامل خطرزای مستقل در ابتلا به دیسپلازی و سرطان دهانه رحم شناخته شده است.

- دوز مصرفی:500-1000 میلی گرم سه بار در روز

•             ویتامین E: همانگونه که ویتامین C نواحی محلول در آب را محافظت می کند، ویتامین E به عنوان آنتی اکسیدان اولیه در قسمت های محلول در چربی مانند غشاهای سلولی و مولکول های چربی از جمله کلسترول عمل می کند. ویتامینE به میزان بارزی هر دو نوع دفاع ایمنی را افزایش می دهد:الف)غیراختصاصی یا ایمنی با واسطه سلولی ب)اختصاصی یا ایمنی هومورال. ایمنی با واسطه سلولی اولین روش حفاظتی بدن در برابر سرطان می باشد.

- دوز مصرفی:200-400 آی یو در روز

•             سلنیوم: سلنیوم به عنوان کوفاکتور ضروری آنزیم گلوتاتیون پراکسیداز در جلوگیری از سرطان اهمیت دارد.در بیماران مبتلا به دیسپلازی دهانه رحم میزان سلنیوم موجود در رژیم غذایی و میزان سلنیوم سرم به طور قابل ملاحظه ای پایین است.

دوز مصرفی:200-400 میکرو گرم در روز

درمان موضعی

•             بسته تخلیه واژن:  تخلیه بافت های تخرب شده را بهبود می بخشد.در بسته تخلیه واژن یک پارچه نخی(تامپون کتانی)حاوی چندین داروی گیاهی و مواد معدنی وجود دارد که این مجموعه باعث بهبود تخلیه و التیام بافتی می گردد. بسته توسط پزشک در محل قرار داده شده و توضیحات کافی به بیمار داده می شود. پس از24 ساعت، با کشیدن نخ متصل، بسته بیرون آورده می شود. پس از آن بایستی دوش واژینال کلروفیل تهیه شده و استفاده شود.