سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) یک ناهنجاری هورمونی رایج در میان زنانی است که در سنین باروری قرار دارند. نام این سندروم با توجه به ظاهر اکثر تخمدان های مبتلا به این عارضه انتخاب شده است، یعنی وجود کیست های متعدد بر روی دیواره خارجی تخمدان ها.
این سندروم می تواند بر جنبه های مختلف سلامت زنان تأثیر گذار باشد:
– سیکل قاعدگی
– توانایی باروری
– هورمون ها
– قلب
– رگ های خونی
– ظاهر
زنانی که به سندروم تخمدان پلی کیستیک مبتلا هستند معمولاً این علائم را دارند:
– آندروژن بالا ، آندروژن ها گاهاً هورمون های مردانه نیز نامیده می شوند.
– عدم قاعدگی یا قاعدگی نامنظم
– وجود کیست های کوچک متعدد در تخمدان ها
چه عواملی موجب بروز سندرم تخمدان پلی کیستیک می شود؟
علت بروز این بیماری ناشناخته است. اما اغلب متخصصان بر این باورند که عوامل متعددی از جمله عوامل ژنتیکی می تواند در بروز این بیماری نقش داشته باشد. احتمال ابتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک در زنانی که خواهر یا مادر مبتلا به تخمدان پلی کیستیک دارند نسبت به سایر زنان بیشتر است.
یکی از مشکلات زیربنایی موجود به همراه سندروم پلی کیستیک وجود عدم تعادل هورمونی است. در زنانی که به سندروم تخمدان پلی کیستیک مبتلا هستند، تخمدان ها بیش از حد طبیعی آندروژن تولید می کنند. آندورژن ها هورمون های مردانه ای هستند که زنان نیز آنها را تولید می کنند. بالا رفتن این هورمون ها بر شکل گیری و آزادسازی تخمک در دوره تخمک گذاری تأثیر می گذارد.
محققین همچنین بر این باورند که انسولین با سندروم تخمدان پلی کیستیک در ارتباط است. انسولین هورمونی است که تبدیل قند، نشاسته و سایر مواد غذایی را برای بدن به منظور مصرف یا ذخیره سازی کنترل می نماید. در بسیاری از زنان مبتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک مقدار انسولین بسیار بالاست. به نظر می رسد مقدار بالای انسولین تولید آندوژن ها را افزایش می دهد. میزان بالای آندوژن می تواند به عوامل زیر منجر شود:
– آکنه
– رشد موهای زائد
– افزایش وزن
– مشکل در تخمک گذاری
سندرم تخمدان پلی کیستیک چه علائمی دارد؟
علائم سندروم تخمدان پلی کیستیک در زنان مختلف متفاوت است. اما می توان به طور کلی به علائم زیر اشاره کرد:
– ناباروری به علت عدم تخمک گذاری. در واقع می توان گفت سندروم تخمدان پلی کیستیک شایع ترین دلیل ناباروری در زنان است.
– عدم قاعدگی و یا داشتن قاعدگی های نامنظم
– هیرسوتیسم –رشد بیش از حد موهای صورت، سینه، شکم، کمر و پاها.
– کیست های تخمدانی
– آکنه، پوست چرب یا شوره
– افزایش وزن و یا جاقی زیاد که اغلب با تجمع چربی زیاد در اطراف کمر همراه است.
– تاسی مردانه و یا کم پشت شدن موهای سر
– لکه های پوستی قهوه ای تیره یا سیاه بر روی گردن، بازو، سینه و یا ران ها
– دردهای لگنی
– اضطراب، عصبانیت یا افسردگی
– حبس نفس به هنگام خواب – تنفس در هنگام خواب در دوره های بسیار کوتاهی متوقف می شود.
چرا زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک در چرخه قاعدگی و باروری دچار مشکل می شوند؟
تخمدان ها کیسه های کوچکی دارند که از مایع سیالی پر شده است، این کیسه ها فولیکول نامیده می شود. زمانی که تخمک رشد می یابد، فولیکول پاره می شود، تخمک رها می گردد و به سمت لوله های فالوپ و از آنجا به سمت رحم حرکت می کند. این فرآیند تخمک گذاری نامیده می شود.
در زنان مبتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک، تخمدان تمام هورمون های مورد نیاز برای کمک به رشد کامل تخمک را تولید نمی کند. فولیکول ها رشد می کنند و مایع سیال را تولید می نمایند، اما تخمک گذاری اتفاق نمی افتد. در عوض، بعضی از این فولیکول ها به شکل کیست باقی می مانند. به این ترتیب تخمک گذاری انجام نمی شود و هورمون پروژسترون تولید نمی شود. چرخه قاعدگی زنان بدون پروژسترون نامنظم می گردد و یا اینکه ممکن است اصلاً قاعدگی رخ ندهد. بعلاوه تخمدان ها در این زنان هورمون های مردانه زیادی می سازند که مانع تخمک گذاری می گردد.
آیا روند سندرم تخمدان پلی کیستیک با یائسگی تغییر می یابد؟
جواب هم مثبت است و هم منفی. سندروم تخمدان پلی کیستیک بر بسیاری از سیستم های بدن تأثیر می گذارد. بنابراین ممکن است علیرغم نزدیک شدن یائسگی و با وجود تغییر عملکرد تخمدان ها و سطح هورمون ها بسیاری از علائم همچنان باقی بمانند. برای مثال، رشد موهای زائد همچنان ادامه یابد و یا تاسی مردانه یا کم پشت بودن موها پس از یائسگی تشدید یابد. به علاوه با افزایش سن زنان مبتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک ریسک پیچیدگی هایی همچون حمله قلبی و دیابت افزایش می یابد.
سندرم تخمدان پلی کیستیک چطور درمان می شود؟
از آنجائیکه هیچ درمانی برای سندروم تخمدان پلی کیستیک وجود ندارد، باید آن را مدیریت کرد تا از بروز مشکلات بیشتر جلوگیری به عمل آید. اهداف درمانی بر مبنای علائم مشاهده شده و عوامل دیگری همچون تمایل به بارداری و یا جلوگیری از ابتلا به حمله های قلبی و دیابت تعیین می شوند. بسیاری از زنان مبتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک به ترکیبی از درمان های متفاوت نیاز دارند. برخی از روش های درمانی سندروم تخمدان پلی کیستیک به شرح ذیل است:
تغییر سبک زندگی
بسیاری از زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک اضافه وزن دارند و یا اینکه بسیار چاق هستند که به نوبه خود می تواند موجب بروز مشکلات سلامتی دیگری شود. بنابراین بهتر است این گونه افراد با تغییر رژیم غذایی و افزایش فعالیت بدنی وزن خود را کاهش دهند.
قرص های ضد بارداری
برای زنانی که تمایلی به بارداری ندارند، قرص های ضد بارداری می تواند:
– چرخه های قاعدگی را منظم کند
– سطح هورمون های مردانه را کاهش دهد
– به برطرف نمودن آکنه ها کمک نماید
باید این نکته را دانست که با قطع مصرف قرص های ضد بارداری، چرخه قاعدگی مجدداً نامنظم خواهد شد. ممکن است زنان مبتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک به این فکر بیفتند که از قرصی استفاده نمایند که فقط حاوی پروژسترون باشد، تا چرخه قاعدگی را منظم نماید و ریسک ابتلا به سرطان رحم را کاهش دهد، اما پروژسترون به تنهایی نمی تواند به از بین بردن آکنه و رشد مو کمک کند.
داروهای دیابتی
متفورمین دارویی است که برای بیماران مبتلا به دیابت نوع دو به کار می رود، به نظر می رسد این دارو در کاهش علائم سندروم تخمدان پلی کیستیک نیز مفید است، گرچه این مطلب هنوز به اثبات نرسیده است. متفورمین بر نحوه کنترل قند خون توسط انسولین تأثیرگذار است و تولید تستوسترون را کاهش می دهد. این دارو رشد بی رویه مو را کند می کند و پس از چند ماه مصرف به شروع تخمک گذاری کمک می نماید. تحقیقات اخیر فواید دیگری برای مصرف متفورمین نشان داده است؛ از جمله آن که به کاهش توده های چربی و تعدیل سطح کلسترول کمک می کند. باید دانست مصرف متفورمین موجب ابتلا به دیابت نخواهد شد.
درمان ناباروری
عدم وجود تخمک گذاری معمولاً در زنان مبتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک باعث ناباروری می شود. داروهای متعددی که به تحریک تخمک گذاری کمک می کنند می توانند به باروری زنان مبتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک کمک نمایند.
آی وی اف (IVF) نیز می تواند گزینه خوبی برای بارداری این نوع زنان باشد، چون هم به پزشک معالج این امکان را می دهد که بر تعداد جنین ها تسلط داشته باشد و هم شانس بارداری را افزایش می دهد.
عمل جراحی
سوراخ نمودن تخمدان نوعی جراحی است که می تواند شانس تخمک گذاری را افزایش دهد. از این جراحی در زمانی که فرد به داروهای بارداری پاسخ نمی دهد استفاده می شود. در این جراحی برش بسیار ظریفی در بالا یا پایین ناف ایجاد و ابزار ظریفی که مانند تلسکوپ عمل می کند به درون شکم وارد می شود. این عمل لاپاراسکوپی نامیده می شود. سپس به وسیله سوزنی که به جریان الکتریکی متصل است روی تخمدان سوراخی ایجاد می شود تا بخش کوچکی از تخمدان را از بین ببرد. این فرآیند ریسک ایجاد اسکار بر روی تخمدان را به همراه دارد. این جراحی می تواند باعث کاهش هورمون های مردانه شده و احتمال تخمک گذاری را افزایش دهد. البته این تأثیر تنها برای چند ماه باقی خواهد ماند. باید دانست این درمان کمکی به تاسی و یا رشد بیش از حد موهای بدن نمی کند.
داروهایی که برای درمان موهای زائد و کاهش هورمون های مردانه تجویز می شوند
داروهایی که آنتی آندروژن نامیده می شوند می توانند رشد موهای زائد را کند نموده و به رفع آکنه کمک کنند. پزشکان دریافته اند اسپیرونولاکتون که در ابتدا برای درمان فشار خون بالا به کار می رفته می تواند برتأثیرهورمون های مردانه بر رشد مو در زنان اثر کاهشی داشته باشد.
فیناستراید دارویی که برای ریزش موی مردان تجویز می شود نیز اثری مشابه دارد.
معمولاً داروهای آنتی آندروژن به همراه قرص های ضد بارداری تجویز می شود.
سندرم تخمدان پلی کیستیک در هنگام بارداری چه تأثیری بر زنان باردار مبتلا دارد
در زنان مبتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک ریسک ابتلا به موارد ذیل بیشتر است:
– سقط جنین
– دیابت بارداری
– فشار خون بارداری (preeclampsia)
– وضع حمل زودتر از موعد