علت ۲۰ تا ۳۰ درصد از موارد ناباروری، مشکلات تخمک‌گذاری است. یک زن بالغ به طور طبیعی هر ۲۵ تا ۳۲ روز تخمک‌گذاری می‌کند. اختلال در فرایند تخمک‌گذاری می‌تواند منجر به بروز مشکلات باروری در زنان شود. در این مطلب می‌توانید با دلایل اختلال در فرایند تخمک‌گذاری و درمان آن آشنا شوید.
دلایل اختلال در تخمک‌گذاری
در طول زندگی یک زن و تا زمانی که به یائسگی برسد، هر روز چند تخمک از وضعیت "خاموش" به وضعیت "فعال" درمی‌آیند. حتی اگر تخمک‌ها در طول دوران کودکی به طور مداوم "فعال" شوند، باز هم نمی‌توانند بالغ شوند، زیرا هیچ هورمونی برای رشد و بالغ کردن آنها وجود ندارد. هورمون‌هایی که می‌تواد به تخمک‌های "فعال‌شده" امکان بالغ شدن بدهد، تنها پس از به بلوغ رسیدن زن تولید می‌شود. هنگامی که تخمک‌ها بالغ شدند، با یکدیگر برای تخمک‌گذاری رقابت می‌کنند. وقتی تخمک‌ها فرایند بلوغ را شروع می‌کنند، دیگر هیچ راه برگشتی وجود ندارد؛ آنها یا موفق به آزاد شدن می‌شوند یا می‌میرند. آزاد نشدن تخمک‌ها همان اختلال در تخمک‌گذاری است. دلایل اختلال در تخمک‌گذاری شامل موارد زیر است:
پیری زودرس تخمدان‌ها: پیری تخمدان شایع‌ترین علت مشکلات تخمک‌گذاری است. حدود ۱۰ سال پیش از یائسگی، تخمک‌های کمتر و کمتری در تخمدان باقی می‌ماند. زمانی که تعداد تخمک‌های باقی‌مانده به سطح بحرانی برسد، دوره‌های عادت ماهانه می‌تواند نامنظم شود. تخمک‌هایی که در طول آخرین دهه از دورۀ باروری زن بالغ می‌شوند، شانس کمتری برای ایجاد یک بارداری موفق دارند. زنانی که پیری تخمدان دارند و دوره‌های عادت ماهانۀ نامنظم را تجربه می‌کنند، برای تخمک‌گذاری نیاز به مصرف داروهای باروری بیشتری دارند.
سندرم تخمدان پلی‌کیستیک: علت دوره‌های عادت ماهانۀ نامنظم برخی از زنان این است که تخمدان آنها آندروژن یا هورمون‌های مردانۀ بیش از حدی تولید می‌کند. این زنان اغلب دچار اضافه وزن هستند و سابقۀ دوره‌های نامنظم، آکنه و ناباروری دارند. این سندرم به علت چندین کیست متعدد و کوچک فولیکول که در سونوگرافی، در قسمت پایین سطح تخمدان دیده می‌شود، سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) نامیده می‌شود. در برخی موارد، تولید هورمون‌های مردانۀ مازاد نشان‌دهندۀ سندرم تخمدان پلی‌کیستیک نیست. غدۀ آدرنال و تخمدان نیز می‌تواند منبع تولید غیرطبیعی آندروژن باشد. برخی از این عوارض ممکن است خطرناک و نیازمند بررسی بیشتر و درمان باشد. ممکن است داروهای حساس‌کنندۀ انسولین مانند متفورمین بتواند برای زنانی که سندرم تخمدان پلی‌کیستیک دارند، مفید واقع شود. کلومیفن‌سیترات رایج‌ترین دارویی است که برای درمان اختلالات تخمک‌گذاری در زنانی با علائم سندرم تخمدان پلی‌کیستیک استفاده می‌شود و گاهی می‌توان این دو دارو را به طور همزمان استفاده کرد. پزشک معمولاً ابتدا به شما داروهایی مانند مدروکسی پروژسترون برای تحریک عادت ماهانه می‌دهد. پس از این که جریان دوره شروع شد، روزانه یک قرص کلومیفن‌سیترات از روز سوم تا روز هفتم دورۀ شما تجویز می‌شود. ممکن است بیماران برای تحریک تخمک‌گذاری به دوزهای بالاتر یعنی روزانه تا پنج قرص کلومیفن‌سیترات نیاز داشته باشند.
اضطراب: اضطراب جسمی یا روانی می‌تواند منجر به مشکلات تخمک‌گذاری شود. توقف تخمک‌گذاری بین دانشجویان غیرمعمول نیست. کاهش وزن شدید، ورزش و حتی آماده شدن برای یک امتحان، می‌تواند منجر به مشکلات تخمک‌گذاری شود. در بسیاری از موارد، این مشکل‌ها موقتی است و وقتی عوامل استرس‌زا از بین می‌رود، دوره‌ها به وضعیت طبیعی بازمی‌گردد. زنانی که کاهش وزن شدید داشته‌اند، اغلب به کمک پزشک متخصص داخلی، پزشک متخصص غدد و یک روان‌شناس یا روان‌پزشک نیاز دارند. اگرچه می‌توان این نوع مشکلات تخمک‌گذاری را با داروهای باروری درمان کرد، اما بسیاری از افراد بر این باورند که روش ایمن‌تر و مؤثرتر این است که عوامل استرس‌زا را رفع کرد.
تیروئید: اگر زنی تیروئید پرکار یا کم‌کار دارد، ممکن است دچار مشکلات تخمک‌گذاری شود. درمان مناسب اختلالات تیروئید معمولاً تخمک‌گذاری را به حالت طبیعی بازمی‌گرداند.
پرولاکتین: پرولاکتین هورمونی هیپوفیزی است که به طور معمول در طول بارداری و پس از آن به منظور آماده‌سازی بدن زنان برای تولید شیر نوزاد ترشح می‌شود. اگر زمانی که شخص باردار نیست، پرولاکتین بیش از حدی از غدۀ هیپوفیز ترشح شود، پستان زنان مبتلا به این عارضه، اغلب شروع به ترشح شیر می‌کند. ترشح شیر و قطع شدن دوره‌ها از علائم عمدۀ مرتبط با این عارضه است. در برخی موارد، عادت ماهانه متوقف نمی‌شود اما دوره‌های آن نامنظم و فاصلۀ بین آنها کوتاه‌تر می‌شود. زنان مبتلا به این عارضه باید سی‌تی‌اسکن یا MRI انجام دهند تا طبیعی بودن هیپوفیز آنها بررسی شود. در گذشته این موارد گاهی نیازمند جراحی هیپوفیز بود، اما امروزه همیشه می‌توان پرولاکتین بیش از حد را با دارو به طور مؤثری درمان کرد.
رشد تخمدان غیرطبیعی: برخی زنان با تخمدان‌هایی به دنیا می‌آیند که قادر به تخمک‌گذاری نیست. زنان مبتلا به این عارضه به بلوغ نمی‌رسند و معمولاً هرگز دورۀ عادت ماهانه ندارند.
درمان اختلال تخمک‌گذاری
بسیاری از مشکلات تخمک‌گذاری را می‌توان به شکل مؤثری درمان کرد. هنگامی که تخمک‌گذاری از سر گرفته می‌شود، احتمال بارداری به حالت طبیعی بازمی‌گردد. امروزه درمان از طریق تخمک‌های اهدایی می‌تواند حتی به زنانی با عارضۀ نارسایی زودرس تخمدان یا رشد غیرطبیعی تخمدان فرصت بارداری دهد. داروهایی که برای درمان مشکلات تخمک‌گذاری توسط پزشک تجویز می‌شود به علت این مشکل‌ها بستگی دارد. برخی از این داروها به عنوان داروهای باروری شناخته می‌شود. این داروها شامل داروهای خوراکی مانند کلومیفن‌سیترات و داروهای تزریقی مانند هورمون نوترکیب محرک فولیکول یا rFSH، FSH خالص‌شده، گنادوتروپین یائسگی انسان یا HMG و گنادوتروپین جفتی انسان یا hCG است. برای درمان پرولاکتین بیش از حد نیز ممکن است گروه خاصی از داروها مانند بروموکریپتین یا کابرگولین تجویز شود.