از زمانی که متوجه می‌شوید که باردار هستید، احتمالاً یکی از رویدادهای مهمی که مشتاقانه منتظر آن هستید، شنیدن صدای قلب فرزندتان است. صدای قلب جنین یکی از آرامش‌بخش‌ترین صداها است و هیچ احساسی وحشتناک‌تر از این نیست که یکی از حیاتی‌ترین اعضای بدن نوزادتان عملکرد درستی ندارد.
در هفته ششم بارداری متخصص زنان با استفاده از سونوگرافی ، تشکیل قلب جنین را تأیید خواهد کرد. عوامل متعددی وجود دارد که باعث عدم تشکیل کامل قلب و در نتیجه سقط جنین می‌گردد. برای داشتن بارداری سالم و جلوگیری از حاملگی پرخطر لازم است قبل و در طول بارداری تحت نظر متخصص زنان و زایمان قرار گیرید.
تشکیل قلب جنین
قلب در اولین مراحل رشد جنین تشکیل می‌شود. قلب از اولین اعضای بدن جنین است که رشد می‌کند. قلب جنین از اولین روزهای تشکیل خود ضربان دارد و از اولین هفته حاملگی خون را به بدن جنین در حال رشد پمپاژ می‌کند. سرعت رشد اولیه جنین به سیستم تغذیه‌ای وابسته است که عملکردی فراتر از انتقال ساده مواد مغذی از یک سلول به سلول دیگر را دارد. از این رو رشد اولیه قلب و عروق خونی، مرحله اصلی و مهمی در رشد جنین محسوب می‌شود.
قلب جنین ابتدا به شکل یک لوله ساده است که طی چند هفته رشد کرده و به یک عضو چهار حفره‌ای و دارای مسیرهای خروجی و مجرای بازگشت سیاهرگی تبدیل می‌شود. قلب از سلول‌های اختصاصی واقع در حداقل دو قسمت از بدن جنین رشد می‌کند. این سلول‌ها با هم ترکیب می‌شوند تا قلب لوله‌ای شکل اولیه را تشکیل دهند. با گذشت زمان برخی از قسمت‌های آن رشد کرده و تحت فرآیندی بنام حلقه‌زنی قلب قرار می‌گیرند تا ساختار نهایی قلب را تشکیل دهند. رشد قلب در هر مرحله از این فرآیند می‌تواند تحت تأثیر عواملی قرار گیرد که بر چگونگی سیگنال‌دهی سلول‌ها به یکدیگر، چگونگی جا به جا شدن سلول‌ها در طول فرآیند رشد و همچنین رشد و تقسیم شدن آنها اثر می‌گذارد.
در چه مرحله‌ای از بارداری برای اولین بار صدای قلب جنین را می‌شنویم؟
پس از 6 هفته قلب جنین 80 بار در دقیقه میزند و دارای چهار حفره عمیق است که هر حفره دارای مسیر ورودی و خروجی مختص خود برای داخل و خارج شدن خون است. پس از دوهفته تعداد ضربان قلب جنین به 160-120بار در دقیقه می رسد که حدود دو برابر ضربان قلب شما است.
با ادامه روند رشد به احتمال زیاد شما می‌توانید بعد از هفته نهم یا دهم حاملگی صدای ضربان قلب فرزندتان را بشنوید. در این زمان ضربان قلب جنین در حدود 170 بار در دقیقه است که با گذشت زمان کاهش می‌یابد. زمانی که در این مرحله از بارداری هستید، پزشک یا ماما با قرار دادن یک گوشی سونوگرافی به نام داپلر روی شکم شما شدت صدای ضربان قلب جنین را تقویت و قابل شنیدن می‌کند.
چه عواملی رشد قلب جنین را تحت تأثیر قرار می‌دهد؟
عوامل زیر می‌تواند روند رشد قلب را با مشکل مواجه سازد:
-
ناهنجاری‌های کروموزومی: برخی از این ناهنجاری‌ها مانند تریزومی 21 (یک ناهنجاری کروموزومی که به بروز سندرم داون منجر می‌شود) در 50 درصد از نوزادان باعث ابتلاء آنها به ناهنجاری‌های قلبی می‌شود.
-
انواع ناهنجاری‌های ژنتیکی: در طول جریان رشد جنین این احتمال وجود دارد که تنها یک ژن معیوب باعث بروز عوارض مادرزادی قلبی شود.
-
بیماری‌های مادرزادی مانند دیابت: کنترل نامناسب قند خون مادر مبتلا به دیابت، خطر ابتلای نوزاد به بیماری‌های قلبی را افزایش می‌دهد.
-
عفونت در بارداری مانند عفونت روبلا (سرخجه آلمانی): خوشبختانه در حال حاضر خطر ابتلا به سرخجه آلمانی تا حد زیادی کاهش یافته و نادر است. با وجود این متخصصین زنان و زایمان مادر را معاینه می‌کنند تا از خطر ابتلای مادر به این بیماری در دوران اولیه بارداری جلوگیری کنند.
-
مصرف دارو یا مواد گوناگون توسط مادر: مصرف دیلانتین (برای درمان صرع)، کوکائین، الکل و اکوتان (برای رفع آکنه) توسط مادر می‌تواند روند تشکیل قلب را در دوران جنینی تحت تأثیر قرار دهد.
-
قرار گرفتن در معرض برخی از مواد شیمیایی در محیط: رنگ‌ها، حلال‌ها، مواد پاک کننده روغن، آفت‌کش‌ها، آلاینده‌های هوا نظیر تری کلرواتیلن و تابش اشعه‌های مضر از جمله عواملی هستند که زنان حامله نباید هرگز در معرض آنها قرار گیرند.
مشکلات شایع و خطرناک قلب در دوران رشد جنین
خوشبختانه میزان ابتلاء نوزادان به عوارض قلبی نسبتاً نادر است. به طوری که از هر 1000 نوزاد تقریباً هشت نفر از با ناهنجاری‌های قلبی متولد می‌شوند. ناهنجاری‌ها یا نواقص قلبی به چهار دسته کلی تقسیم می‌شوند: رشد ناقص قلب، رشد معیوب قلب، قرارگیری قلب در محل نامناسب و عملکرد نادرست عروق قلب یا وضعیت نامناسب ساختارهای قلب در دوران رشد جنین.
چگونه می‌توان از بروز نقائص قلبی پیش از تولد جلوگیری کرد؟
ابتلاء جنین به برخی از عوارض قلبی غیر قابل پیشگیری است. با وجود این شما می‌توانید با مراقبت کردن از خود و همچنین خوردن غذاهای سالم خطر بروز عوارض قلبی را در جنین کاهش دهید. بهترین توصیه برای زنان باردار این است که ویتامین‌های قبل از زایمان خود را به طور منظم مصرف کنند و از مصرف الکل و مواد مخدر و همچنین استعمال تنباکو خودداری کنند. اگر تصمیم دارید در آینده نزدیک باردار شوید، باید برای انجام معاینات قبل از دوره بارداری برای مراجعه به پزشک یا ماما برنامه‌ریزی کنید. شما می‌توانید در این جلسات در مورد نحوه آماده شدن برای بارداری و همچنین موادی که نباید مصرف کنید با پزشک خود مشورت نمایید.
متخصص زنان و زایمان، مادر را برای باردار شدن معاینه کرده و نتایج حاصل را برای او شرح می‌دهد. زنان باید در طول دوران بارداری از مصرف الکل و برخی از داروها و همچنین استعمال کوکائین و سیگار خودداری کنند. زنان باردار قبل از مصرف هر نوع دارو باید با متخصص زنان و زایمان مشورت کنند. علاوه بر موارد فوق، پیروی از یک رژیم غذایی متعادل و انجام مراقبت‌های مناسب پیش از زایمان که شامل مصرف ویتامین‌های قبل از بارداری و اسید فولیک است نیز می‌تواند بیشترین اثرگذاری را در بهبود سلامت کلی و قلب جنین به همراه داشته باشد.
اگر صدای قلب جنین شنیده نشد چه باید کرد؟
اگر پزشک در خصوص مواردی مانند سقط جنین، حاملگی پوچ و حاملگی خارج از رحم نگران باشد، ساک حاملگی و قطب جنینی (در صورت قابل رؤیت بودن) را اندازه‌گیری می‌کند تا مشخص کند که کدام مرحله پیشرفت رشد جنین باید تحت نظارت قرار گیرد. اگر ساک حاملگی بزرگ‌تر از 16-18 میلی‌متر باشد، اما قطب جنینی دیده نشود و یا در صورتی که اندازه قطب جنینی 5 میلی‌متر باشد ولی هیچگونه ضربان قلب (با استفاده از گوشی اولتراسوند) شنیده نشود، تشخیص پزشک، سقط جنین یا حاملگی پوچ خواهد بود.
در صورتی‌که قطب جنینی بسیار کوچک باشد و پزشک نتواند آن را به‌طور دقیق اندازه بگیرد باید بعد از 3 تا 5 روز دوباره سونوگرافی انجام شود. اگر فقدان قطب جنین تشخیص داده شود، آزمایش‌های دیگری نیز باید به منظور رد احتمال حاملگی خارج از رحم انجام شود. بیشتر پزشکان در صورتی که تشخیص دهند که بارداری پایدار نیست، ترجیحاً منتظر می‌مانند تا ببینند آیا بدن مادر جنین را به‌طور طبیعی سقط می‌کند و یا این که می‌توانند یک فرآیند کورتاژ تشخیصی را دنبال کنند. سقط طبیعی جنین توسط بدن به این امر وابسته است که سلامتی مادر هیچ مشکلی نداشته باشد. در حدود 50 درصد از زنان هنگامی که جنین در دوران اولیه بارداری سقط می‌شود، تحت کورتاژ تشخیصی قرار نمی‌گیرند.