سیتومگالوویروس (CMV) یک بیماری ویروسی است که در میان کودکان سنین پیش دبستانی شایع است. علایم آن بسیار به علایم آنفولانزا (خستگی، کسالت و درد) شباهت دارد. بیش از نیمی از خانم ها در طول زندگی خود به ویروس سیتومگالوویروس مبتلا شده اند که پادتن های موجود در خون آنها دلیلی بر این ادعا است.
تشخیص عفونت سیتومگالوویروس
اکثر پزشکان به طور عادی برای بررسی پادتن ها آزمایش نمی‌دهند، زیرا احتمال بسیار کمی وجود دارد که زنی در دوران بارداری مبتلا به این عفونت شود، همچنین عفونت معمولا هیچ علایمی ندارد. به هر حال بررسی نسبت به آسیب پذیری در برابر عفونت در زنانی که در معرض خطر بیشتری هستند، به عنوان مثال زنانی که در ارتباط نزدیک با کودکان پیش دبستانی‌اند می تواند موثر باشد.
اهمیت عفونت سیتومگالوویروس در بارداری
اهمیت این عفونت در دوران بارداری آن است که ویروس می تواند به جنین منتقل شده و ایجاد عفونت مادرزادی کند. سیتومگالوویروس مادرزادی در واقع شایع ترین دلیل عفونت در داخل رحم است و در ۰٫۵ تا ۲٫۵ درصد از تمام نوزادان رخ می دهد. با این وجود در اکثر مواقع نوزادانی که با این عفونت به دنیا می آیند در بدو تولد سالمند.
تشخیص عفونت جنینی
در صورتی که در دوران بارداری مبتلا به سیتومگالوویروس شدید تنها در حدود یک سوم از مواقع عفونت به جنین منتقل می شود. راه های تشخیص عفونت جنینی شامل انجام آمینوسنتز برای بررسی شواهدی از عفونت در مایع آمنیوتیک و سونوگرافی است. سیتومگالوویروس مادرزادی می تواند به کاهش شنوایی، مشکلات بینایی و حتی برخی نقایص ذهنی منجر شود. البته ۹۰ درصد از کودکانی که به سیتومگالوویروس مبتلا شده اند در هنگام تولد علایمی از عفونت ندارند. چنانچه مادر پس از سه ماهه دوم به عفونت مبتلا شده یا در صورتی که یک عفونت عود کرده باشد، احتمال بروز مشکلات جدی در نوزاد بسیار کمتر است. از آنجا که سیتومگالوویروس یک ویروس است آنتی بیوتیک ها کمکی نمی کند.
تشخیص CMV مادرزادی:
CMV مادرزادی از طریق جداسازی ویروس از ادرار، بزاق یا بافت‌های بدن در طول سه هفته اول زندگی نوزاد تشخیص داده می‌شود. ولی دفع ویروس در ادرار تا یکسال و بیشتر هم ممکن است ادامه داشته باشد.
راههای انتقال CMV:
الف- انتقال از طریق تماس فردی: CMV در طول تماسهای فردی از شخصی به شخص دیگر منتقل می‌شود. ویروس در بزاق، ادرار، خون، مدفوع، اشک چشم، شیرمادر، مایع منی و ترشحات دهانه رحم فرد آلوده وجود دارد و افراد مستعد از طریق بوسیدن، تماس جنسی، استفاده از ظروف آلوده به ویروس، آلوده می‌شوند.
ب- از طریق انتقال خون یا پیوند عضو: CMV می‌تواند از طریق اهداءکننده آلوده به گیرندگان عضو، بافت، مغز استخوان یا خون منتقل شود.
ج- انتقال از طریق مادر به نوزاد: CMV اغلب هنگام عبور از کانال زایمان یا در طی دوران شیردهی از مادر به نوزاد منتقل می‌شود. به دلیل انتقال ایمنی در طول بارداری از مادر به فرزند، نوزادان مادرانی که قبل از بارداری به CMV مبتلا شده‌اند بدون علامت و سالم خواهند بود. نوزادانی که حین یا بعد از تولد به ویروس آلوده شوند در معرض خطر عوارض جسمی یا مغزی ناشی از عفونت مادرزادی قرار نمی‌گیرند. البته نوزادان نارس نیاز به توجه و دقت بیشتری دارند.
د- انتقال از طریق مادر به جنین: CMV می‌تواند از مادر به جنین به دلیل عفونت اولیه یا ثانویه مادر منتقل شود. هنگامی که جنین قبل از تولد دچار عفونت CMV می‌شود تحت عنوان عفونت مادرزادی CMV شناخته می‌شود تقریباً در ۹۰% موارد، نوزادان مبتلا به عفونت مادرزادی بدون علامت به دنیا می‌آیند ولی در ۱۰% از موارد، اختلالاتی را نشان می‌دهند، علاوه بر این CMV می‌تواند یکی از علل عفونی سقط جنین نیز باشد.
علائم بالینی عفونت CMV:
در اطفال و بزرگسالان سالم در ۹۰% موارد عفونت بدون علامت بوده یا دارای علائمی مثل تب، گلودرد، خستگی و تورم غدد لنفاوی است.
علائم و نشانه‌های CMV مادرزادی:
کوچکی اندازه سر (میکروسفالی)، کاهش رشد درون رحمی، نقاط قرمز رنگ ریز و کوچک روی پوست (پتشی)، بزرگی کبد و طحال، زردی، تغییرات فاکتورهای خونی (کم‌خونی، کاهش پلاکتها)، مشکلات ریوی (پنومونی)، تشنج، شلی یا سفتی عضلات، رسوب کلسیم در مغز، کاهش بینایی یا شنوایی.
برخی ناتوانیهای شایع عبارتند از: کری، کوری، اختلالات رشد و حرکت، تشنج، عقب ماندگی جسمی و ذهنی. اگرچه برخی از این علائم کاهش می‌یابد ولی بسیاری از آنان با درجات مختلف برای تمام عمر باقی می‌ماند.
اغلب نوزادان متولد شده با CMV مادرزادی عفونت نهفته یا بدون علامت دارند و به همین دلیل در بدو تولد تشخیص داده نمی‌شوند. در حالیکه ۱۵-۱۰% آنان درجاتی از کاهش شنوایی، اختلالات بینایی و مشکلات رشد و نمو یا آموزشی را در طول زمان نشان می‌دهند.
احتمال آلودگی مادر آلوده به CMV، چگونه است؟
وقتی مادر در حین حاملگی برای اولین بار به CMV مبتلا می‌شود اثرات آن بر جنین حائز اهمیت است. در حالیکه عفونت ثانویه مادر تأثیر چندانی بر جنین ندارد و فقط در کمتر از ۱% موارد عفونت ثانویه، نوزاد دچار مشکلات ناشی از عفونت می‌شود.
آیا می‌توان از ابتلا به CMV پیشگیری نمود؟
عفونت CMV در بین کودکان نوپا و مهدکودکی شایع است و اغلب در میان افراد خانواده یا بچه‌های یک مهد کودک گسترش می‌یابد. به‌طور کلی ابتلا به عفونت در انسان در هر زمانی می‌تواند رخ دهد ولی در زمان‌های خاصی از جمله دوران بارداری باید از ابتلا به عفونت پیشگیری نمود که این امر توسط رعایت دقیقی نکات بهداشت امکان‌پذیر است.
احتیاط‌های عمومی که توسط کارکنان بهداشتی در تماس با بیماران عفونی رعایت می‌شود برای پیشگیری از انتقال CMV مؤثر است. هرچند هیچ اقدامی کاملاً خطر انتقال CMV را از بین نمی‌برد، ولی توصیه‌های زیر می‌تواند کمک‌کننده باشد:
۱- از بوسیدن لب‌ها و گونه‌های کودکان زیر ۶ سال خودداری کنید، ولی می‌توانید آنان را در آغوش بگیرید یا پیشانیشان را ببوسید.
۲- از ظروف غذاخوری، غذاهای نیم‌خورده یا لوازم بهداشتی مشترک استفاده نکنید.
۳- بعد از تعویض کهنه مرطوب یا تماس با بزاق کودکان دستها را با آب و صابون بشویید.
۴- کارکنان مهد کودکان بهتر است هنگام تعویض کهنه اطفال از دستکش استفاده کنند.
۵- از آنجایی‌که کودکان اغلب اسباب بازیها را به دهان می‌برند برای ضدعفونی کردن اسباب بازیها از محلول وایتکس رقیق‌شده در آب یا آب و صابون (به نسبت ۱ به ۹) استفاده نمایید.
همچنین حضور در مکان‌های بسته و شلوغ و قرار گفتن در معرض تنفس و ترشحات تنفسی یا تماس جنسی با افرادی که ویروس را در ترشحات خود دفع می‌کنند می‌تواند برای افراد مستعد خطرناک باشد.
آیا واکسن و درمان دارویی برای CMV وجود دارد؟
اگرچه واکسن‌های مختلفی در دست مطالعه می‌باشند، هنوز کارایی هیچ‌کدام برای حفاظت انسان بر علیه CMV اثبات نشده است. همچنین اخیراً داروهای جدیدی بر علیه CMV تولید شده که پزشکان در حال بررسی اثر آنها در درمان عفونت CMV در حین یا قبل از حاملگی هستند.