برای یک بارداری طبیعی بدون خطر، ا حداقل 4 سونوگرافی کافی و لازم است. گاهی سونوگرافی‌های بیشتری به دلایل مختلف از قبیل سابقه ناهنجاری‌هایی در خانواده، سابقه سقط، ازدواج فامیلی، سن بالای 35 سال مادر، عدم رشد مناسب جنین و سابقه گشاد بودن دهانه رحم نیاز است و پزشک با توجه به موقعیت بیمار آن را درخواست می‌کند. البته سونوگرافی‌های مکرر هیچ عارضه‌ای برای مادر باردار یا جنین ندارد.
شاید برایتان جالب باشد بدانید پزشکان در سونوگرافی هر دور از بارداری در جستجوی چه هستند.
هدف مهمی که در سونوگرافی هر دوره از بارداری در جستجوی آن هستید چیست؟
هدف ما از سونوگرافی در هر 3 دوره، دستیابی به اطلاعاتی درباره چگونگی رشد و نمو و سلامت جنین و تشخیص و انتخاب تدابیر درمانی مناسب است. اگر بارداری را به 3 دوره 3 ماهه تقسیم کنیم در سونوگرافی 3 ماه اول چند مشخصه مهم باید مشاهده شوند:
قلب جنین: مشاهده قلب جنین بسیار مهم است. ضربان قلب، زنده بودن جنین را نشان می‌دهد.
تعداد جنین: تعداد جنین داخل رحم باید گزارش شود.
اعضای جنین: تقریبا تا هفته 10 بارداری همه اندام‌های جنین مثل دست، پا، چشم و مغز تشکیل شده‌اند ولی در سونوی اوایل بارداری، فقط رشد جنین و جوانه زدن و تپش قلب را مشاهده می‌کنیم. در 3 ماهه اول با مشاهده سونوگرافی می‌توانیم از کامل بودن مغز، طبیعی بودن سر، ستون فقرات و جدار قدامی شکم مطمئن شویم.
سن بارداری: دانستن LMP (اولین روز آخرین قاعدگی) برای یک خانم باردار اهمیت زیادی دارد حتی اگر مادری دوره‌های منظم پریود داشته باشد و روز اول آخرین قاعدگی‌اش را بداند، حتما باید در 3 ماهه اول یک سونوگرافی داشته باشد تا مطمئن شویم نطفه در چه تاریخی بسته شده است.
اگرچه سونوگرافی وسیله دقیقی است اما سن بارداری را در 3 ماهه اول، یک هفته؛ در 3 ماهه دوم، 2 هفته و در 3 ماهه سوم، 3 هفته کم یا زیاد نشان می‌دهد پس هر چه سن بارداری بالاتر می‌رود، دقت سونوگرافی برای تعیین دقیق سن بارداری کمتر می‌شود.
پس جنسیت جنین را چه موقع تشخیص می‌دهید؟
در 3 ماهه دوم دستگاه تناسلی جنین نر و ماده در ابتدای تشکیل تقریبا شبیه هم هستند ولی برای اطمینان از پسر و دختر بودن بهترین زمان تشخیص برای جنین پسر، هفته 15 بارداری و برای جنین دختر، هفته 17 تا 20 بارداری است.
در 3 ماهه دوم چگونگی رشد جنین را هم می‌سنجیم. استاندارد سن بارداری با توجه به زمان اولین روز آخرین قاعدگی(LMP) تعیین می‌شود و تا هفته 42 بارداری ادامه می‌یابد. بهترین زمان زایمان، از تاریخ 38 هفتگی تا 42 هفتگی است. در 3 ماهه دوم، سونوگرافی برای مشاهده چگونگی رشد جنین اهمیت دارد. در سونوگرافی، پزشک 2 طرف شقیقه، محیط دور شکم، طول استخوان ران و محیط دور سر را اندازه می‌گیرد و براساس فاکتورهایی که دارد، یک عدد ضمنی به دست می‌آورد و با تطبیق LMP می‌تواند بگوید رشد جنین مناسب است یا نه. به عنوان مثال اگر سن بارداری 33 هفته باشد ولی در سونوگرافی 28 هفته را نشان دهد، با 5 هفته عقب‌افتادگی رشد جنین روبرو هستیم.
چطور در اوایل بارداری ناهنجاری‌هایی مثل نشانگان داون را در سونوگرافی تشخیص می‌دهید؟
با اندازه‌گیری ضخامت پوست پس‌سر یا پشت گردن می‌توان ناهنجاری‌های کروموزومی مثل نشانگان داون و تریزومی را تشخیص داد. به‌طور معمول در این مدت زمان ضخامت پوست از 0.6 میلی‌متر شروع و تا 2.4 میلی‌متر ادامه می‌یابد ولی بیشتر از 2 میلی‌متر غیرطبیعی است. هر چه سن بارداری بالاتر می‌رود، قدرت تشخیص کمتر می‌شود، بنابراین بهتر است این اندازه‌گیری از یازده هفته ویک روز تا سیزده هفته وشش روز انجام شود. از آنجا که اعضای جنین تا هفته 17-16 بارداری تشکیل می‌شود. در 3 ماهه دوم به‌راحتی می‌توانیم انگشتان دست، لب‌ها، کلیه‌ها، مثانه و معده پر از مایع و ستون‌فقرات را ببینیم. صورت نیز قابل‌مشاهده و توجه به استخوان بینی، برای تشخیص ناهنجاری‌های کروموزومی بسیار موثر است.
آیا وزن جنین را هم می‌توان در سونوگرافی فهمید؟
بله، در 3 ماه سوم بارداری می‌توانیم وزن‌گیری جنین را بسنجیم. از نظر علمی تا هفته 20 بارداری وزن جنین اهمیت چندانی ندارد ولی بعد از هفته 20 و در طول 3 ماهه سوم، وزن آن به سرعت افزایش می‌یابد و بیشترین وزن‌گیری جنین مربوط به این دوره است، مثلا اگر در هفته 28، جنین 1400 گرمی است و بارداری هم بدون مشکل پیش می‌رود، انتظار تولد نوزاد 2800 گرمی تا 3000 گرمی را داریم. معیار اندازه‌گیری وزن جنین در ایران براساس جدول‌های آمریکایی و اروپایی است. ما از روی این جدول‌ها ملاک را تا صدک 10 درصد می‌پذیریم ولی زیر 10 درصد را قبول نمی‌کنیم و اگر وزن جنین زیر این صدک قرار گرفت، حتما باید به دنبال علت باشیم.
گاهی درخواست سونوگرافی در سه ماهه سوم بیشتر می‌شود؛ چرا؟
چگونگی قرارگیری جنین در 3 ماهه سوم برای تصمیم‌گیری نوع زایمان (طبیعی یا سزارین) اهمیت ویژه‌ای دارد. قرارگیری جنین می‌تواند به صورت سفالیک (سر داخل لگن)، بریچ (پاها داخل لگن)، صورت یا عرضی باشد. چرخش جنین تا هفته 20 و حداکثر تا هفته 28 باید رخ دهد. در هفته 28 بارداری، جنین بزرگ است و چرخیدن به حول یک محور کاملا دشوار می‌شود ولی باز هم احتمال جابه‌جایی وجود دارد و هر تغییری به دلیل اینکه نوع زایمان را تعیین می‌کند مهم است. گاهی این سونوگرافی‌ها به دلیل اندازه‌گیری مقدار مایع آمنیوتیک انجام می‌شود. گاهی هم برای تست بیوفیزیکال این سونوها درخواست می‌شوند 5 فاکتور مهم در تست بیوفیزیکال بررسی می‌شود؛ حرکات تنفسی جنین، حرکات جنین، تست بدون استرس (NST)، تون جنین و حجم مایع آمنیوتیک. این تست که در مدت 30 دقیقه انجام می‌شود، برای همه زنان باردار لازم نیست. نتایج آن معمولا از هفته 30 بارداری به بعد قابل‌اعتماد است و زودتر از این زمان نباید درخواست شود.