اندومتریوز یا کیست شکلاتی، بیماری است که در آن بافت دیواره قابل ریزش داخل رحم (اندومتر) در جایی غیر از دیواره داخلی رحم قرار بگیرد. مهمترین جاهایی که بافت اندومتر ممکن است لانه گزینی نماید: تخمدانها، کلدوساک قدامی و خلفی، لوله های رحمی، آپاندیس، لیگامان ها، کلون سگمویید و... می باشند.
تئوری های متفاوتی در این زمینه تعریف شده است، بطور مثال: عده ای از دانشمندان علم زنان معتقد هستند که به دنبال قاعدگی های رتروگرید (برگشت خون قاعدگی) بافت اندومتر از طریق لوله های رحمی وارد حفره شکمی شده و در آنجا لانه گزینی می کند. گاهی بعد از انجام اپیزیتومی (ترمیم محل زایمان طبیعی)، جراحی های زنان، سزارین و... ممکن است بافت اندومتر جداشده و در جایی غیر از محل خود کاشته شود.
تئوری دیگری که در این رابطه وجود دارد این است که در درون حفره صفاقی معمولا تعدادی سلول تمایز نیافته از دوران جنینی وجود دارد که قابلیت تبدیل به هر بافتی را دارا می باشند مانند بافت اندومتر. این بیماری خوش خیم بوده و ایجاد سرطان به واسطه این بیماری نادر می باشد. استرس نقش مهمی در پیشرفت بیماری دارد. تغذیه شامل رژیم پر فیبر و حاوی امگا 3 و ورزش های منظم احتمال افزایش آندومتریوز یا کیست های شکلاتی را پایین می آورند.
آندومتریوز شامل سه درجه می باشد:
درجه اول: ضایعات سطحی بر روی پریتوئن و تخمدان ها که در مجموع کمتر از 5 سانتیمتر می باشد.
درجه دوم: ضایعات متعدد،سطحی ویا عمقی می باشند که در اطراف تخمدان ها و لوله های فالوپ ایجاد چسبندگی نموده اند.
درجه سوم: ضایعات به همه قسمت ها دست اندازی کرده و باعث چسبندگی های شدید در قسمت های مختلف لگنی شده است.
کیست شکلاتی (اندومتریوما)
کیست شکلاتی، یکی از انواع مختلفی از کیست های تخمدان است که به عنوان آندومتریوم نیز شناخته می شود کیست شکلات،یک کیست یا کیسه ای است که بر روی تخمدان ها که حاوی مایعات و گاهی مواد نیمه جامد هستند، رشد می کند و در این صورت ممکن است به عنوان یک کیست تخمدان پیچیده نامگذاری شود به عبارت ساده، کیست شکلاتی کیست پر خون تخمدانی است.
بسیاری از زنان در معرض کیست شکلاتی ،در برخی موارد معمولا در سنین قبل از یائسگی هستند. اندومتریوما یکی از بیماری های زنان وابسته به استروژن است که حدود 5 تا 10 درصد از زنان سن باروری در ایالات متحده آمریکا را تحت تاثیر قرار می دهد.
مراحل شکل گیری کیست شکلاتی
کیست شکلاتی زمانی شکل می گیرد که، بافت اندومتری (بافت داخل رحم شما) به طور غیر طبیعی در تخمدان ها منعقد می شود و تا جای ممکن که می تواند با اندومتریوز باشد. این تکه های سلول های اندومتر، ممکن است کیست های کوچک ایجاد کنند که در هنگام تحریک هورمون های قاعدگی به کیست های حتی بیشتر تبدیل شوند.
در صورت عدم بارداری، بافت خون اندومتری معمولا در هنگام خونریزی قاعدگی از بدن دفع می شود. با این حال، در مورد اندومتریوز، این اتفاق نمی افتد و در عوض، خون بافت اطراف آن را تحریک می کند.
چرا این کیست شکلات نامیده می شود؟
بافت اندومتری داخل کیست تخمدان، به هورمون های ماهانه پاسخ می دهد. این بافت خونریزی نموده و داخل این کیست ها را با خون غیر منعقد پر می کند. کیست های شکلاتی ،نام خود را از خون قدیمی تیره دریافت می کنند که سیاه و سفید و تیره و ضخیم است و بسیار شبیه شکلات است. سایر نامهای کیست شکلات، کیست اندومتری، کیست اندومتریوم و کیست تخمدان شکلاتی هستند.
نشانه های کیست شکلات یا اندومتریوم
علائم کیست شکلات، شبیه به آندومتریوز است، از آنجا که بیماری زمینه های یکسان دارد، همه موارد منحصر بفردی هستند. همانطور که با اکثر شرایط، همه ما واکنش متفاوت داریم. با برخی از کیست ها، بعضی از زنان بدون در نظر گرفتن اینکه کیست چقدر طول می کشد تا از بین بروند، علائم شدید دارند، در حالی که زنان دیگر این گونه نیستند. بنابراین، میزان و شدت علائم همیشه با روند پیشرفت اندومتریوم ارتباط ندارد.
برخی از علائم اندومتریوز شامل:
-
لکه بینی های بین دو قاعدگی یا AUB
-
فوریت در دفع ادرار (frequency)
-
هماچوری (خون در ادرار) در صورت درگیری کلیه ومجازی ادراری
-
بروز درد در هنگام مدفوع، اسهال، یبوست، رکتوراژی در صورت در گیری GI
-
بروز هموپتیزی و تنگی نفس در صورت درگیری ریه ها
-
بروز درد ،خونریزی و تورم در پوست در صورت درگیری پوست
برخی از شایعترین نشانه های اندومتریوم عبارتند از:
-
گرفتگی شکم و تورم در طول دوره قاعدگی
-
خونریزی غیرطبیعی ، لکه بینی
-
دیسمنوره (قاعدگی دردناک)
-
خونریزی واژینال بیش از حد
-
تخلیه تیره رنگ واژن
-
ادرار و مدفوع دردناک
-
دیسپارونی (مقاربت دردناک)
-
درد در طول تمرینات ورزشی، مانند دراز و نشست
-
درد شدید سوزنده که ممکن است نشان دهنده کیست تخمدان باشد و این امر موجب چرخش و قطع جریان خون شده است.
-
پارگی کیست های شکلاتی نیز می تواند منبع و علت درد شدید باشد.
-
اگر کیست شکلات پاره شود، محتویات آن ممکن است بر روی تخمدانها و سایر ارگانهای لگن تراوش کند.
-
این، می تواند منجر به عوارضی مانند؛ چسبندگی (زخم)، عفونت و درد شدید لگن شود.
-
یک کیست می تواند ،یک اورژانس جدی پزشکی باشد.
اگر علائمی مانند؛ خونریزی بیش از اندازه، تب، استفراغ یا درد شدید مشاهده گردید ،باید بلافاصله با متخصص مشورت کنید.
برخی از شرایط دیگر که علائم این بیماری را دارند عبارتند از:
آیا کیست شکلاتی تاثیری بر باروری دارد؟
بسیاری از زنان مایلند بدانند، کیست شکلاتی از جلوگیری یا دخالت در حاملگی چگونه جلوگیری می کند. ممکن است بارداری حتی بدون از بین بردن کیست باشد. اگر فقط یک کیست شکلاتی کوچک وجود داشته باشد ،شانس بارداری بسیار خوب است.
پاسخ در موارد پیشرفته تر که در آن کیست های شکلاتی متعدد وجود دارد و در بعضی از آنها بزرگتر از چند اینچ قطر دارد، خیلی کم نیست. برخی از راه هایی که در آن اندومتریوم می تواند باروری را تحت تاثیر قرار دهد از این قرار است:
-
کیست شکلاتی در حال رشد در تخمدان، می تواند مانع تخمک گذاری تخمک ها شود که باید آنها را تحمل کرد.
-
در برخی موارد، تخمکها ممکن است از تخمدان فردی دارای کیست شکلاتی آزاد شوند، اما اسپرم قادر به نفوذ دیواره های این تخمکهای آزاد شده نیست.
-
با توجه به اینکه کیست شکلاتی، در لوله های فالوپ ،ممکن است باعث ایجاد زخم شود. این، به نوبه خود، ممکن است با حمل تخمک و اسپرم تداخل داشته باشد.
-
به غیر از این، کیست شکلاتی همچنین ،می تواند خطر ابتلا به حاملگی خارج رحمی یا لوله ای در زنان مبتلا را بیشتر کند.
-
علاوه بر این، ممکن است برخی از مواد دیگر موجود در کیست شکلاتی نیز باعث جلوگیری از لقاح تخمکی شود.
-
کیست های شکلاتی تحت تاثیر هورمون های تولید مثل قرار می گیرند و بنابراین ممکن است عدم تعادل هورمون های تولید مثل را بهم بریزند. این، به نوبه خود، می تواند از جایگیری تخمک لقاح داده شده برروی دیواره رحم جلوگیری کند و باعث سقط جنین شود.
تشخیص اندومتریوز
اگر شما هر کدام از علائم اندومتریوز یا کیست شکلاتی را دارید، متخصص شما می تواند با مشاهده پرونده های پزشکی، در مورد علائم شما و انجام معاینه لگن، بیماری را تشخیص دهد. در حالی که برخی از کیست ها به اندازه کافی بزرگ هستند که، در معاینه لگن احساس می شود، بسیاری از آنها کوچک هستند و نمی توانند با معاینه بالینی شناسایی شوند.
-
گاهی اوقات می توان از سونوگرافی، اشعه ایکس یا آزمایش خون نیز استفاده کرد.
-
اسکن سونوگرافی، یک روش عالی برای تشخیص کیست های شکلاتی است، زیرا می تواند کیست های بسیار کوچک را نیز انتخاب کند.
-
با این حال، امکان تشخیص قطعی اندومتریوز در اسکن اولتراسوند وجود ندارد، زیرا بسیاری از عوامل و شرایط دیگر نیز می توانند باعث ایجاد کیست در تخمدان شوند.
-
تشخیص، می تواند با تایید کیست تحت سونوگرافی (و تشخیص خون معمولی از تیره که تشخیص آندومتریوز است) یا با انجام لاپاراسکوپی تایید شود.
-
بعضی از زنان هیچ علامتی ندارند، بنابراین تشخیص کیست می تواند توسط سایر انواع معاینه انجام شود.
آیا زمان در مورد کیست شکلاتی مهم است؟
شایع ترین حوادث ناباروری در زنان مبتلا به کیست شکلات در زنان سنین 25 تا 40 سال رخ می دهد. هرچه زودتر شروع به درمان کنند، شانس بیشتری برای داشتن زایمان خواهد بود.
حذف زودهنگام کیست توسط جراحی می تواند به کاهش خطر پیشرفت، کاهش علائم و کیفیت زندگی کمک کند. درمان اولیه در مرحله اولیه، باعث کاهش آسیب به تخمدان ناشی از بیماری و با یک روش جراحی کمتر تهاجمی خواهد شد.
آیا عملکرد تخمدان می تواند پس از جراحی حفظ شود؟
پس از حذف کیست شکلاتی، تخریب عظیم بافت تخمدان و کاهش ذخایر تخمدان وجود دارد. حذف با استفاده از جراحی می تواند عملکرد تخمدان را از بین برده، بافت سالم تخمدان را با کاهش جریان خون به تخمدان، بدتر کند.
با پایبندی مناسب به تکنیک های استفاده از اصول میکرو جراحی و پیروی از دستورالعمل های دقیق استفاده از الکتریسیته در جراحی تخمدان، می توان کیست دقیق را از عروق خونی تخمدان جدا کرد. با استفاده از سرنخها به جای دوقطبی انعقاد(الکتریکی) ،می تواند به کاهش تخریب عملکرد تخمدان کمک کند، بدون آسیب رساندن به فولیکول های باقی مانده.
عملکرد تخمدان بعد از جراحی کیست شکلاتی
برداشتن تخمدان ضروریست؟
حذف تخمدانها (oopherectomy)، به ندرت در حذف کیستهای شکلات تخمدان و یا هر نوع اندومتریوم برای آن ماده بسیار مورد نیاز است. این گزینه باید تنها در صورت وجود سوء ظن سرطان یا تداوم بیماری با وجود دفع متعدد کیست قبلی باشد.
درمان کیست شکلاتی
همانطور که در بالا ذکر شد، انباشت خون قاعدگی منجر به توسعه کیست و دیگر شرایط تهدید کننده سلامتی می شود. توقف قاعدگی می تواند، اندازه کیست ها و نشانه های این نوع بیماری ها را کاهش دهد. هورمون های مختلف برای این منظور مورد استفاده قرار می گیرند و درمانهای دیگر با دارو شامل:
-
قرصهای ضد بارداری خوراکی (OCP)، پروژسترون تزریق، آنالوگهای دانازول و GnRH برای متوقف کردن قاعدگی استفاده می شود. در میان همه، OCP ارزان ترین و مناسبترین داروهاست. آنالوگهای GnRH، مؤثرترین و گرانترین داروها هستند. استفاده طولانی مدت از آنالوگهای GnRH، موجب علائم یائسگی مانند گر گرفتگی می شود.
-
دانازول که آندروژن می باشد
-
آنالوگ های GnRhبه منظور بلاک محور هیپوفیز،هیپوتالاموس
-
داروهای مهار کننده آروماتاز در همراهی با یکی از داروهای ذکر شده
درمانهای جراحی شامل:
-
در مورد کیست بزرگ و علائم شدید، جراحی به روش چسبندگی و سیستکتومی درمان انتخاب است.
-
جراحی می تواند، توسط لاپاراسکوپی یا لاپاروتومی انجام شود. لاپاروسکوپی درمان استاندارد طلای اندومتریوز است و نیاز به تخصص دارد.
-
در آندومتریوز شدید، حتی جراحی محافظتی مانند چسبندگی و سیستکتومی ممکن است، این بیماری را درمان نکند. بنابراین اگر خانواده کامل و سن بیمار بیش از 35 باشد، حذف تخمدان و رحم می تواند این بیماری را به طور کامل درمان کند. از آنجا که منبع رشد کیست (تخمدان ها) برداشته می شود، همه نشانه ها نیز برگشت می کنند.