زوجینی که در معرض خطر بالای انتقال یک بیماری ارثی به نسل بعدی خود قرار دارند، گزینه تشخیص پیش از تولد (PND) در پیش روی آنهاست تا ردیابی اختلال ژنتیکی در جنین امکانپذیر شود. بنابراین، اگر با انجام این آزمایش جنین مبتلا تشخیص داده شود، تنها گزینه در دسترس زوجین یا داشتن فرزند مبتلا به یک بیماری ژنتیکی است یا ختم بارداری.
این تصمیمی سخت و سرنوشت ساز است خصوصاً در مورد بارداریهای پیشرفته. بسیاری از زوجین ممکن است بارداریهای متعددی را خاتمه داده باشند تا یک فرزند سالم را بدنیا بیاورند و ممکن است دیگر حاملگی های مبتلای بیشتری را برنتابند. در بعضی از موارد ممکن است بخاطر پارهای از دلایل مذهبی، اخلاقی و قانونی امکان ختم بارداری وجود نداشته باشد.
روش تشخیص ژنتیکی قبل از لانه گزینی (PGD) به عنوان روش جایگزین تشخیص پیش از تولد (PND) معرفی شده است تا اختیار عمل زوجینی که در معرض خطر انتقال یک بیماری ژنتیکی به نسل بعد هستند را افزایش دهد و اطمینان خاطر و کاهش اضطراب در طول دوره بارداری را به ارمغان آورد.
روش PGD را میتوان بعنوان شکل زودهنگام تشخیص پیش از تولد (PND) در نظر گرفت. هدف مطلوب این روش، تشخیص یک بیماری ژنتیکی معین در رویانهایی (جنین در مراحل اولیه تکوین) است که هنوز به رحم انتقال نیافتهاند و در نتیجه حاملگی اتفاق نیفتاده است. سرانجام رویانهایی به رحم منتقل میشوند که پس از آنالیز ژنتیک، سالم تشخیص داده شدهاند. بنابراین زوجین با انجام این آزمایش با احتمال قریب به یقین نیاز به ختم بارداری نخواهند داشت. از این رو PGD مکمل روشهای کمک باروری است و به لقاح خارج رحمی (IVF) نیازمند است تا رویان برای انجام آزمایش پدید آید.
پس از کاربرد PGD برای اولین بار (Handyside et al., 1990)، این روش به ابزاری مهم به سایر روشهای موجود برای جلوگیری از اختلالات ژنتیکی و علاوه بر آن به گزینهای قابل توجه در پزشکی تولید مثل مبدل گشت. از آن زمان تعداد مراکزی که PGD انجام میدهند و متعاقباً شمار انواع اختلالات ژنتیکی که میتوان تشخیص داد بطور مستمر رو به افزایش است. هم اکنون طیف اختلالات ژنتیکی قابل تشخیص با این روش، ناهنجاریهای کروموزومی تعدادی و ساختاری و اکثر اختلالات تک ژنی (SGD) را شامل میشود.
امروزه از PGD در چندین حوزه دیگر نیز استفاده میشود. علاوه بر موارد SGD، غربالگری آنوپلوئیدیهای کروموزومی در رویانهای حاصل از بیماران ناباروری که در معرض خطر سن بالای مادر و سقط مکرر قرار دارند، تعیین جنسیت برای توازن جنسیتی خانواده، و تطابق HLA فرزند جدید با فرزند بیمار کنونی برای اهدای پیوند سلولهای خون بند ناف سازگار، در زمره موارد استفاده از PGD قرار میگیرند.
آزمایشگاه ژنتیک پزشکی مندل مفتخر است که اعلام دارد با در اختیار داشتن مجربترین کادر پرسنلی ممکن در این زمینه و همچنین پیشرفتهترین فنآوریهای حال حاضر با بکارگیری روشهای FISH، microarray و روشهای مبتنی بر تکنیکهای مولکولی طیف وسیعی از خدمات PGD را به مراجعین محترم عرضه میدارد.
تشخیص ژنتیکی پیش از لانه گزینی (PGD)
تشخیص ژنتیکی پیش از لانهگزینی (PGD) آزمایشی است که قبل از بارداری انجام میشود. از سال 1990 تا کنون، از PGD برای جلوگیری از بارداریهای مبتلا به نقایص ژنتیکی استفاده میشود. بسته به وضعیت هر یک از زوجین، انواع مختلفی از PGD وجود دارد. این آزمایش ژنتیکی بر روی جنینهای حاصل از لقاح آزمایشگاهی انجام میشود. جنینهایی که پس از آزمایش، سالم تشخیص داده میشوند به رحم مادر منتقل میشوند تا در دیواره آن لانهگزینی کنند و پس از رشد و نمو یک نوزاد سالم را به بار نشانند.
لقاح آزمایشگاهی (IVF)
لقاح آزمایشگاهی یا IVF فرایندی است که تخمکها از تخمدانها قبل از آزاد شدن گرفته میشوند و لقاح آنها در آزمایشگاه صورت میپذیرد. جنینهای حاصل چند روز بعد به رحم برگردانده میشوند. در یک سیکل IVF با تزریق چندین دارو برای تحریک تخمدانها بیش از یک تخمک در هر بار تولید میشود. پیداست که اینکار فرایندی نسبتاً پیچیده است که به ویزیت و کنترل متعدد پزشکان نیاز دارد. فردی که تصمیم به انجام PGD بگیرد، الزاماً باید فرایند IVF را طی کند.
چگونه PGD به ما کمک می کند؟
PGD بطور قابل ملاحظه شانس ابتلا نوزاد به اختلالات ژنتیکی یا ناهنجاریهای کروموزومی را کاهش میدهد. این امکان وجود دارد تا بسیاری از اختلالات تک ژنی علاوه بر آنیوپلوئیدیها (ناهنجاری های تعدادی) و بازآراییهای کروموزومی (ناهنجاریهای ساختاری نظیر جابجاییهای کروموزومی) با کمک این روش تشخیص داده شوند. PGD به آزمایشگاه این اجازه را میدهد تا قبل از لانهگزینی مشخص کند کدام جنین از لحاظ نقص ژنتیکی احتمالاً مبتلا و کدام سالم است. فقط جنینهایی که پیش بینی میشود عاری از نقص ژنتیکی هستند به رحم منتقل میشوند. این فرایند، استرس ناشی از انتظار برای روشن شدن نتیجه آزمایش تشخیص قبل از تولد (PND) و همچنین احتمال تصمیم سخت پایان دادن به بارداری مبتلا را پس از آشکار شدن نتیجه، بطور قابل ملاحظه کاهش میدهد.
غربالگری قبل از لانه گزینی (PGS) چیست؟
یک انسان سالم 46 عدد کروموزوم دارد. خطا در مراحل تکوین تخمک، اسپرم یا خود جنین میتواند به جنینی منجر شود که از لحاظ کروموزومی معیوب است. این تعداد ناصحیح کروموزومها آنیوپلوئیدی نامیده میشود. از بین آنیوپلوئیدیهای شایع، سندرم داون، سندرم پاتاو، سندرم ادوارد و سندرم ترنر جزء مثالهای شایع میباشند. تقریباً 60 درصد سقطهای سه ماهه اول بارداری بدلیل آنیوپلوئیدی رخ میدهند و خطر آنیوپلوئیدی با افزایش سن مادر افزایش مییابد. هدف از انجام PGS افزایش شانس بارداری، کاهش خطر سقط و بهبود شانس کلی داشتن یک نوزاد سالم پس از IVF می باشد.
PGD اختلالات تک ژنی ( PGDمولکولی) چیست؟
PGD را می توان برای زوج هایی بکار برد که یک بیماری ژنتیکی مشخص در خانواده آنها ردیابی شده است (همچون بتاتالاسمی). این مرکز در طراحی و اجرای آزمایش برای بسیاری از اختلالات تک ژنی حتی سندرمهای ژنتیکی نادر تجربه گستردهای دارد. تقریباً PGD برای تمام اختلالات تک ژنی که موتاسیون عامل شناسایی شده باشد، ارائه میشود. آزمایش PGD اختلالات تک ژنی را میتوان با PGS بطور همزمان اجرا کرد تا شانس حصول نوزاد سالم را به حداکثر رساند.
PGD ناهنجاریهای ساختاری کروموزومها چیست؟
به اشخاصی که آزمایش کاریوتایپ آنها حاکی از ناهنجاری ساختاری کروموزومی است (جابجاییها، واژگونی، یا سایر بازآراییهای کروموزومی) میتوان PGD را ارائه داد تا جنینها را از لحاظ آن بازآرایی ساختاری مورد آزمایش قرار داد. اینکار شانس تولد نوزاد مبتلا به ناهنجاریهای مادرزادی مربوطه و همچنین سقط را که هر دو با محتوای غیرمتوازن کروموزومی مرتبطند، بطور چشمگیر کاهش میدهد.
PGD تعیین جنسیت چیست؟
با تشخیص محتوای ژنتیکی جنینها قبل از لانهگزینی، می توان به جنسیت هر یک از آنها پی برد. با استفاده از PGD با انتخاب جنینهایی با جنسیت مورد نظر خانواده، میتوان برای حفظ توازن فرزندان خانواده از لحاظ جنسیت، به آن کمک کرد تا فزرند با جنسیت دلخواه (مذکر یا مؤنث) را بدست آورد.
طریقه انجامPGD
وقتی یک جنین به مرحله 6 تا 10 سلولی رسید (تقریباً 3 روز بعد از گرفتن تخمک) با جدا نمودن یک سلول (بیوپسی) آزمایش مستقیم جنین امکانپذیر میشود. جدا نمودن این سلول (بلاستومر) معمولاً برای جنین حیاتی نیست چون همه سلولها با یکدیگر معادل هستند و هنوز تمایز سلولی رخ نداده است. سلولی که جدا شده است سپس آنالیز میشود تا وضعیت ژنتیکی جنین بطور مستقیم مشخص شود.
علل مراجعه (اندیکاسیونهای) PGD
- سقط مکرر
- سیکل های IVF ناموفق (بیش از 2 بار)
- ناباروری با علت نامشخص
- سن بالای مادر
- ناباروری مرد (اختلال در اسپرماتوگرام)
- سابقه فرزند یا بارداری مبتلا به ناهنجاری کروموزومی
- سابقه خانوادگی ناهنجاری کروموزومی ساختاری
- سابقه خانوادگی بیماری وابسته به X
- سابقه بیماری که اندیکاسیون سقط قانونی ندارد