شایع‌ترین علت نازایی یا ناباروری ناشی از اختلالات تخمک گذاری است
ناباروری چیست؟
ناباروری یا نازایی به حالتی گفته می شود که زن و شوهر بعد از شش ماه تا یک سال (بسته به سن) رابطه جنسی به صورت محافظت نشده و بدون استفاده از روشهای پیشگیری باردار نشوند. خانمهایی که حامله میشوند ولی سقط میکنند نیز ممکن است در گروه نابارور قرار بگیرند.
برای حاملگی نیازبه چندین مرحله است:
۱- تخمک گذاری زن
۲- حرکت تخمک از لوله های رحمی به طرف رحم
۳- بارور کردن تخمک زن توسط اسپرم مرد
۴- چسبندگی تخمک بارور شده به دیواره رحم (لانه گزینی)
در صورت اشکال در هر کدام از مراحل فوق ناباروری میتواند اتفاق بیفتد.
انواع نازایی ( ناباروری):
نازایی اولیه: هرگز حاملگی ایجاد نشده است.
نازایی ثانویه: حداقل یک حاملگی قبلی رخ داده است.
علت نازایی یا ناباروری همیشه هم مربوط به مشکلات زنانه و هم مربوط به مشکلات مردانه و یا مربوط به مشکلات هر دو زوج است.
مهمترین عوامل ناباروری در زنان
۱- اختلالات تخمک گذاری
شایع‌ترین علت نازایی یا ناباروری ناشی از اختلالات تخمک گذاری است.
این مشکل به‌ویژه در افرادی که اضافه وزن دارند بیشتر دیده میشود.
اختلال در تخمک گذاری میتواند منشا ژنتیک داشته باشد و در خانواده‌هایی که زمینه دیابت در آنها وجود دارد هم دیده میشود.
کم‌تحرکی و مصرف غذاهای شیرین به شیوع بیشتر این مشکل دامن می‌زند.
خانمهایی که قاعدگی آنها با تاخیر انجام شده و سیکل‌های طولانی‌مدت (۴۰ روزه تا دو ماهه) دارند ممکن است به این اختلال دچار شده باشند.
البته جای نگرانی نیست. خبر خوب اینکه اختلالات تخمکگذاری در ۹۰درصد موارد با دارو کاملا قابل درمان است و با تغییر سبک زندگی برطرف میشود. توصیه میشود افراد مبتلا ضمن دنبال کردن دارو درمانی به رژیم غذایی‌شان بیشتر دقت کنند و ورزش را در برنامه روزانه‌شان قرار دهند.
۲- اختلالات لوله‌ای
انسداد لوله‌ها میتواند به‌دلیل چسبندگی‌های ناشی از عفونت‌ها پیش بیاید. عفونتهای لگنی یا بیماری آندومتریوز هم سبب چسبندگی لوله‌ها میشود.
حتی ممکن است فردی در دوران مجردی به این عفونت‌ها دچار شده باشد و بعد از ازدواج وقتی برای درمان نازایی مراجعه میکند تازه متوجه شود که چنین عفونتی دارد. این مشکل مورد خوبی برای درمان نیست!
معمولا به جراحی نیاز دارد و به دارو درمانی خوب پاسخ نمی‌دهد. درنهایت ممکن است فردی که دچار این مشکل شده برای بارداری با کاشت جنین نیاز داشته باشد.
۳- اختلالات هورمونی
از اختلالات هورمون‌هایی مانند پرولاکتین و هورمونهای غده تیروئید است که سبب اختلال در تخمک گذاری شده و مشکلاتی در باروری ایجاد میکند. این اختلال هم با دارو برطرف میشود.
۴- رحم
فاکتورهای رحمی بیشتر باعث سقط می شوند تا ناباروری. لیومیومها ( با انسداد مکانیکی و ممانعت از لانه گزینی) و سندرم آشرمن از علل مهم رحمی برای نازایی یا ناباروری می باشند.
عکس رنگی از رحم بهترین روش برای ارزیابی رحم است.
۵- سرویکس
سرویکس و ترشحاتش در تغذیه، ذخیره، رهایی تدریجی اسپرمها به قسمتهای بالاتر و محافظت اسپرمها از محیط اسیدی واژن نقش مهمی دارد. اگر سرویکس معیوب باشد نمی تواند منی را زنده نگه دارد و باعث نازایی یا ناباروری می شود.
۶- نازایی یا ناباروری بدون علت
شاید برای‌تان جالب باشد بدانید که گاهی اوقات بعضی نازایی‌ها علت مشخصی ندارند. به‌طور مثال وقتی وضعیت و آزمایش‌های خانمی را بررسی می‌کنیم متوجه می‌شویم که همه شرایط نرمال است، تخمک گذاری خوب انجام میشود و آزمایش نطفه همسر هم طبیعی است اما بارداری اتفاق نمی‌افتد. اگر این تاخیر در باروری طولانی شود ممکن است برای بارداری کاشت جنین را توصیه کنیم. برای این مشکل هیچ توجیهی وجود ندارد و ۱۰درصد از نازایی‌ها یا ناباروری ها علت ناشناخته دارند.
فاکتورهای رحمی بیشتر باعث سقط می شوند تا ناباروری
مهمترین عوامل نازایی یا ناباروری در مردان
۱- تعداد کم اسپرم
۲- عدم تحرک کافی اسپرم ها
۳- اسپرم های ناهنجار انتقال اسپرم
۴- بسته شدن مجاری انتقال اسپرم
عوامل موثر در ناباروری خانم ها
۱- سن
۲- استرس
۳- تعذیه نامناسب
۴- فعالیتهای ورزشی شدید
۵- لاغری یا چاقی شدید
۶- سیگار و الکل
۷- عفونتهای منقله از راه آمیزش
بیماریهایی که سبب اختلالات هورمونی میشوند مثل PCOS یا نارسایی تخمدان.
علائم ناباروری یا نازایی در خانم ها:
قاعدگی نامنظم : هنگامی که سیکل‌های ماهانه با تاخیر‌های زیاد (بیش از ۳۵ روز) همراه باشد یا زودتر از موعد (دو هفته یک‌بار) اتفاق بیفتند این موضوع میتواند نشان‌دهنده این باشد که تخمک گذاری خوب انجام نمی‌شود و ممکن است چنین فردی با نازایی روبه‌رو شود.
افزایش موهای زاید : جزو علائم تنبلی تخمدان است. هنگامی که موهای زاید در مناطقی که انتظار نداریم (مانند سینه، شکم، زیر چانه و…) دیده شوند نشانه افزایش هورمونهای مردانه است که از تنبلی تخمدانها حکایت میکند.
اگر چنین مشکلی در افراد چاق با سیکل‌های نامظم دیده شود احتمال اینکه تنبلی تخمدانها ایجاد شده باشد بیشتر میشود.
البته یک یا دو سیکل نامنظم در سال مشکلی ایجاد نمی‌کند چون ممکن است به‌دلیل تغییرات فصلی یا مصرف داروها بعضی از سیکل‌ها نامنظم شوند
اما اگر خانمی در طول سال بیشتر از سه سیکل نامنظم داشت توصیه میشود که این مشکل را جدی بگیرد و برای درمان اقدام کند.
گاهی اوقات بعضی نازایی‌ها یا ناباروری ها علت مشخصی ندارند
علائم ناباروری در مردان:
علائم ناباروری در مردان می تواند مبهم باشد. ممکن است این علائم تا زمانی که مرد برای بارداری اقدام نکند تشخیص داده نشوند.
علائم ناباروری در مردان به علت ناباروری آنها بستگی دارد. آنها می توانند شامل موارد زیر باشند:
تغییر در رشد موها
تغییر در میل جنسی
درد یا وجود ورم یا توده در بیضه ها
اختلال نعوظ و یا انزال
کوچک بودن بیضه ها
پیشگیری از نازایی یا ناباروری:
رعایت بهداشت فردی برای عدم بروز عفونتهای لگنی و بسته شدن لوله‌ها
مصرف روزانه میوه و سبزیجات تازه
کمترین میزان ممکن مصرف چربی و شیرینی
نیم تا یک ساعت پیاده‌روی روزانه
عدم اضافه وزن
عدم مصرف الکل و دخانیات
مصرف روزانه میوه و سبزیجات تازه می تواند به پیشگیری از ناباروری کمک کند
معنی بعضی اصطلاحات در نازایی:
:ICIتزریق اسپرم شوهر بداخل سرویکس همسر.
:IUI تزریق اسپرم شسته شده بداخل رحم می باشد و در موارداولیگواسپرمی(اسپرم خیلی کم) یا کاهش حرکت اسپرم کاربرد دارد.
:IVFدر صورت عدم موفقیت روش ICI و IUI ، IVF بعنوان آخرین خط درمانصورت می گیرد.
در روش IVF ابتدا القاء تخمک گذاری صورت می گیرد. آنگاه با راهنمایی سونوگرافی و لاپاراسکوپی تخمک ها برداشته می شوند. پس از بدست آوردن تخمکهای القاء شده، هر یک از آنها را با ۱۵۰۰۰۰اسپرم شسته شده لقاح می دهند. آنگاه تخمکهای لقاح یافته را در محیط رشد قرار می دهند و در انکوباتور نگه می دارند. مرحله آخر انتقال جنین بداخل رحم است. اینکار ۴۸ ساعت بعد از برداشت تخمک صورت میگیرد.
شانس حاملگی در IVF 25 تا ۳۰درصد است.
علت های مختلفی برای نازایی یا ناباروری برای زنان و مردان وجود دارد
روشهای درمانی ناباروی:
متناسب با دلایل و علتهای مختلفی که برای ابتلا به ناباروری و نازایی در مردان و زنان وجود دارد، شیوههای مختلفی برای درمان نازایی و ناباروری وجود دارد.
تحریک تخمکگذاری:
این شیوه در مورد زنانی به کار گرفته میشود که مبتلا به اختلال تخمکگذاری هستند و برای به دست آوردن تعداد کافی تخمک به منظور انجام سیکل درمانی نیازمند استفاده از روش‌هایی مانند IUI، IVF و ICSI میشوند. به این ترتیب آنها در دوره‌های درمانی که پیشرو دارند با استفاده از دارودرمانی و هورمون درمانی اختلال تخمکگذاری را پشت سر میگذارند.
میکرواینجکشن:
در شیوه میکرواینجکشن که یک شیوه تخصصی و موثر برای درمان ناباروری با علت مردانه است، پیش از هر چیز تخمدانها توسط داروهای محرک تخمکگذاری تحریک میشود و پس از آمادهسازی تخمکها یک اسپرم در شرایط آزمایشگاهی خاص به داخل تخمک تزریق میشود و تقریبا پس از ۴۸ ساعت جنین‌های تقسیم شده و مناسب به داخل رحم زن انتقال داده میشود.
لقاح خارج از رحمی:
IVF که از آن با عنوان لقاح خارج رحمی یاد میشود، یکی از شیوههایی است که برای درمان نازایی مورد استفاده قرار میگیرد. در این شیوه لقاح خارج رحمی یا باروری در محیط آزمایشگاه انجام میشود. این روش در شرایطی که لولههای رحمی آسیبدیده باشند یا اختلال در عملکرد آنها مشاهده شود از سوی متخصص به بیمار توصیه میشود. این شیوه نه تنها در مورد زنان مبتلا به مشکلات و اختلالات تخمدانی بلکه در برخی موارد درباره ناباروری ها با علت مردانه نیز به زوجها توصیه میشود.
:IUI
در شیوه درمانی IUI اسپرمهای فعال پس از جداسازی و آمادهسازی به شکل مصنوعی همزمان با تحریک تخمکگذاری به رحم هدایت میشوند. در این شیوه از آنجا که تحریک تخمکگذاری با سونوگرافیهای متعدد در روزهای متوالی یا با اندازهگیری هورمونهای جنسی موجود در ادرار مشخص میشود و متناسب و همزمان با ورود اسپرم این اتفاق انجام میشود، بنابراین احتمال بارداری و باروری زیاد است.
اهدا تخمک یکی از روش های جایگزینی برای درمان ناباروری می باشد
روشهای جایگزین برای درمان ناباروی:
گاهی پیش میآید که زوجها پس از بررسیهای مختلف و تجربه روشهای درمانی متعدد به این نتیجه میرسند که باید از شیوههای جایگزینی برای درمان ناباروری و نازایی از قبیل استفاده از تخمک، جنین اهدایی یا رحم جایگزین استفاده کنند. در این شرایط در صورت احراز ضرورت درمان به روش جایگزین برای انجام کار با متخصصان زنان زایمان انجام میگیرد.
اهدا تخمک:
در شرایطی که برخی از زوجها به دلیل عدم پاسخ تخمدانها و بروز اختلال در تولید تخمکها در زن، از داشتن فرزند محروم میشوند، با کمک این شیوه میتوان فرصتی را برای آنها فراهم کرد تا تجربه بچهدار شدن را در زندگی داشته باشند.
اهدا تخمک در چه شرایطی و برای چه گروهی از زنان انجام میشود:
زنانی که مبتلا به بیماری نارسایی زودرس تخمدان هستند یا تخمدان‌های آنها به دلیل سابقه جراحی از بدن خارج شده یا سابقه درمان بیماری با شیوههای شیمیدرمانی و پرتو درمانی دارند میتوانند از این شیوه جایگزین برای درمان استفاده کنند.
افرادی که با توجه به تحریک تخمکگذاری و مصرف داروهای تجویز شده پاسخی از سوی تخمدانها دریافت نمیکنند و زنانی که به ذخیره پایین تخمدان مبتلا هستند.
زنانی که سقط مکرر غیرقابل درمان و شکستهای مکرر روشهای باروری خارج رحمی را تجربه میکنند و دست کم ۳ بار ناموفق بودهاند.
افراد مبتلا به بیماری ژنتیکی که بیماری از طریق مادر به فرزند قابل انتقال است و با استفاده از روشهای آزمایشگاهی در دسترس و تشخیص متخصص ژنتیک بیماری قابل شناسایی و درمان نیست، در این شرایط نیز میتوان از درمان‌های جایگزین استفاده کرد.
در افرادی که ناباروری در سنین بالا را تجربه میکنند در صورتی که زن بیش از ۴۰ سال داشته باشد نیز این شیوه توصیه میشود.
اهدا جنین:
بسیاری از زوجها به دلیل ابتلا به مشکلاتی از قبیل نداشتن تخمک یا اسپرم سالم، یا عدم امکان باروری جنین یا مشکلات دیگر برای تشکیل جنین بیولوژیکی مجبور به استفاده از جنین اهدایی میشوند. در این شرایط جنین در رحم زن گیرنده شکل گرفته و بزرگ میشود و به این ترتیب هم زن و هم جنین تعلق خاطر بیشتری به عنوان مادر و فرزند به یکدیگر احساس میکنند. اهدا جنین یا تخمک در هر صورت با توجه به قوانین و راهنماییهای اخلاقی انجام میگیرد و مشاورانی پیش از انجام کار درباره مسائل پزشکی و اجتماعی این موضوع با خانوادهها صحبت میکنند و در نهایت پس از بررسیهای نهایی و آگاهسازیهای لازم اهدا جنین برای زوج صورت میگیرد.
رحم جایگزین:
یکی از دلایل ناباروری و ناتوانی مادر عدم توانایی او در حمل، نگهداری و پرورش جنین در رحم است. در این شرایط استفاده از رحم جایگزین از سوی متخصصان ناباروری به زوج توصیه میشود. استفاده از رحم جایگزین زمانی ضرورت پیدا میکند که زوج همه شرایط دخیل در شکلگیری فرزند را دارند و تنها به دلیل فقدان رحم سالم، امکان بچهدار شدن از آنها سلب شده است. در این شرایط تکنولوژی لقاح خارج رحمی انجام میشود و جنین حاصل از لقاح تخمک مادر و اسپرم پدر متقاضی درمان به رحم شخص ثالث که قرار است از رحم او به عنوان رحم جایگزین استفاده کنند،منتقل میشود.