علت ناباروری در مردان چیست؟

در حدود 15 درصد زوج‌ها نابارور هستند. این بدان معنی است که آنان نمی‌توانند حتی علی‌رغم مقاربت جنسی مکرر به مدت یک سال یا بیشتر و بدون استفاده از وسایل پیشگیری از بارداری بچه‌دار شوند. در بیش از یک سوم این زوج‌ها ناباروری مردان نقشی دارد.

ناباروری مردان به علت کمبود تولید اسپرم، عملکرد غیر نرمال یا انسداد پیشگیری کننده از تحویل اسپرم رخ می‌دهد. انواع بیماری، صدمات، مشکلات مزمن سلامت، انتخاب‌های مربوط به سبک زندگی و دیگر عوامل می‌توانند نقشی در ایجاد ناباروری مردان داشته باشند.

ناتوانی در بچه‌دار شدن می‌تواند استرس‌زا و مأیوس کننده باشد، اما برخی درمان‌ها برای ناباروری مردان در دسترسند.

علایم ناباروری مردان

نشانه اصلی ناباروری مردان ناتوانی در بچه‌دار شدن است. ممکن است هیچ نشانه یا علامت آشکار دیگری وجود نداشته باشد. به هر حال در برخی موارد، یک مشکل زیربنایی مثل یک اختلال ارثی، عدم تعادل هورمونی، گشاد شدن رگ‌های اطراف بیضه‌ها‌ یا یک اختلال مسبب مسدود شدن معبر اسپرم باعث ایجاد علایم و نشانه‌هایی می‌شوند.

اگرچه اغلب مردان دچار ناباروری متوجه علایمی غیر از ناتوانی در باردار کردن زن نمی‌شوند، نشانه‌ها و علایم همراه ناباروری مردان شامل موارد زیر است:

• مشکلات عملکرد جنسی - برای مثال، مشکلات مرتبط به انزال یا حجم کم مایع انزالی، کاهش میل جنسی، یا دشواری حفظ نعوظ (اختلال نعوظ)

• درد، ورم یا برآمدگی در ناحیه بیضه

• عفونت‌های برگشت کننده سیستم تنفسی

• ناتوانی بویایی

• رشد غیر نرمال پستان (ژنیکوماستی)

• کاهش موی صورت یا بدن یا دیگر نشانه‌های ناهنجاری کروموزومی یا غیر نرمال بودن وضعیت هورمون‌ها

• تعداد کمتر از نرمال اسپرم (کمتر از 15 میلیون اسپرم در هر میلی‌لیتر منی یا شمارش کامل اسپرم کمتر از 39 میلیون اسپرم در هر بار انزال)

چه هنگامی به دکتر مراجعه کنیم

در صورتی که مردی قادر به باردار کردن زن پس از یک سال مقاربت جنسی بدون استفاده از وسایل پیشگیری نشده باشد یا در صورت ابتلاء به موارد زیر، زودتر از زمان مورد اشاره باید به پزشک مراجعه کند:

• مشکلات نعوظ یا انزال، کمبود میل جنسی، یا دیگر مشکلات مرتبط به عملکرد جنسی

• درد، ناراحتی، برآمدگی یا ورم در ناحیه بیضه

• سابقه مشکلات بیضه، پروستات یا جنسی

• سابقه عمل جراحی کشاله ران، بیضه، آلت تناسلی یا کیسه بیضه

علل ناباروری مردان

ناباروری مردان یک فرآیند پیچیده است. برای اینکه مرد بتواند زن را باردار کند مراحل زیر باید طی شود:

• مرد باید اسپرم سالم تولید کند. این شامل رشد و شکل‌گیری دستگاه‌های تولید مثل مردانه در طول دوره بلوغ است. حداقل یکی از دو بیضه مرد باید دارای عملکرد کامل باشد، و بدن شخص باید تستوسترون و دیگر هورمون‌ها را برای تحریک و نگهداری تولید اسپرم تولید کند.

• اسپرم باید داخل منی حمل شود. وقتی اسپرم در بیضه‌ها تولید می‌شود، لوله‌هایی حساس آن را تا زمان مخلوط شدن با منی و خروج از آلت به صورت انزال حمل می‌کنند.

• نیاز است تا مقدار کافی اسپرم در منی وجود داشته باشد. اگر تعداد اسپرم در منی شخص کم باشد، این باعث کاهش شانس بارور شدن تخمک زن توسط اسپرم می‌شود. پایین بودن تعداد اسپرم به معنی کمتر بودن تعداد آن از 15 میلیون اسپرم در هر میلی‌لیتر منی یا کمتر از 39 میلیون اسپرم به ازاء هر انزال است.

• اسپرم باید عملکردی بوده و قادر به جنبش باشد. اگر حرکت (جنبش) یا عملکرد اسپرم غیر نرمال باشد، نخواهد توانست به تخمک زن برسد یا در آن نفوذ کند.

علل پزشکی ناباروری مردان

مشکلات ناباروری مردان ممکن است بر اثر شماری از مشکلات سلامت و درمان‌های پزشکی ایجاد گردد که برخی از آنها عبارتند از:

• واریکوسل

واریکوسل ورم وریدهای تخلیه کننده بیضه است. واریکوسل شایع‌ترین علت برگشت پذیر ناباروری مردان است. اگرچه علت دقیق ایجاد ناباروری بر اثر واریکوسل مشخص نیست، این ممکن است نتیجه تنظیم غیر نرمال دمای بیضه‌ها باشد. واریکوسل‌ها به کاهش کیفیت اسپرم منجر می‌شوند.

درمان واریکوسل می‌تواند تعداد و عملکرد اسپرم را بهبود ببخشد و به شکل بالقوه قادر است تا در هنگام استفاده از فناوری‌های کمک باروری مثل بارورسازی در محیط آزمایشگاهی بازده درمان را افزایش دهد.

• عفونت

برخی انواع عفونت می‌توانند در تولید اسپرم یا سلامت آن اختلال ایجاد کرده یا می‌توانند جای زخم ایجاد کنند که باعث انسداد معبر اسپرم می‌شود. این عفونت‌ها شامل التهاب اپیدیدیمیس (اپیدیدیمیت) یا التهاب بیضه‌ها (ارکیت) و برخی عفونت‌های واگیردار جنسی شامل سوزاک یا HIV می‌شود. اگرچه برخی عفونت‌ها می‌توانند به آسیب دیدگی دایمی بیضه منجر شوند اغلب مواقع اسپرم همچنان قابل بازیابی است.

• مشکلات انزال

انزال قهقرایی (انزال رتروگراد) زمانی بروز می‌کند که منی در طول ارگاسم به جای بیرون زدن از سر آلت تناسلی مرد وارد مثانه می‌شود. اختلالات متفاوت مرتبط به سلامت مثل دیابت، صدمات نخاعی، داروها، و عمل جراحی مثانه، پروستات یا مجرای ادرار می‌توانند سبب انزال قهقرایی شوند.

برخی مردان دچار صدمات طناب نخاعی یا بعضی بیماری‌ها نمی‌توانند حتی با وجودی که اسپرم در آنها تولید می‌شود آن را انزال کنند. اغلب اوقات در این موارد کماکان می‌توان اسپرم را برای استفاده در فناوری‌های کمک به باروری بازیابی کرد.

• آنتی‌بادی‎های حمله کننده به اسپرم

آنتی‌بادی‌های ضد اسپرم، سلول‎های سیستم ایمنی هستند که به اشتباه اسپرم‌ها را به عنوان مهاجمان مضر شناسایی کرده و سعی می‌کنند تا آنها را از بین ببرند.

• تومورها

سرطان‌ها و نیز تومورهای غیر بدخیم می‌توانند به طور مستقیم بر دستگاه‌های تولید مثل از طریق غدد رها کننده هورمون‎های مرتبط به باروری مثل غده هیپوفیز، یا از طریق علل ناشناخته، تأثیر منفی بگذارند. در بعضی موارد، عمل جراحی، اشعه یا شیمی درمانی برای درمان تومورها همین تأثیر سوء را بر ناباروری مردان دارند.

• بیضه فرونیفتاده (کریپتورکیدیزم)

در بعضی مردان در طول دوره رشد جنین یکی از بیضه‌ها یا هر دو از شکم پایین نیامده وارد کیسه بیضه نمی‌شوند. کاهش توان باروری در مردانی که دچار چنین اختلالی هستند بیشتر است.

• عدم تعادل هورمونی

ناباروری ممکن است بر اثر اختلالات خود بیضه‌ها یا تأثیر سوء بر دیگر سیستم‌های هورمونی شامل هیپوتالاموس، هیپوفیز، تیروئید و غدد فوق کلیوی ایجاد گردد. کمبود تستوسترون (هیپوگونادیسم مردان) و دیگر مشکلات هورمونی شماری از علل زیربنایی محتمل را در خود دارند.

• صدمات توبول‌های (لوله‌های) حمل اسپرم

لوله‌های مختلف متعددی اسپرم را حمل می‌کنند. این لوله‌ها ممکن است به علل متفاوت شامل صدمات غیر عمدی ناشی از عمل جراحی، عفونت‎های قبلی، تروما یا رشد غیر نرمال مثل فیبروز کیستیک یا اختلالات ارثی مشابه مسدود شوند.

انسداد ممکن است در هر سطحی شامل محدوده بیضه‌، لوله‌های مسؤول تخلیه بیضه، در اپیدیدیمیس، در مجرای دفران (لوله حمل منی)، نزدیک مجاری انزالی یا در مجرای ادرار بروز کند.

• نقایص کروموزومی

اختلالات ارثی مثل سندرم کلاینفلتر (کلاین‌فلتر) - که در آن نوزاد پسر با دو کروموموزم X و یک کروموزوم Y (به جای یک کروموزوم X و یک کروموزوم Y) متولد می‌گردد - سبب رشد غیر نرمال دستگاه‎های تولید مثل در مردان می‌شوند. دیگر سندرم‌های ژنتیکی مرتبط به ناباروری شامل فیبروز کیستیک، سندرم کالمن و سندرم کارتاژنر است.

• مشکلات مرتبط به مقاربت جنسی

این مشکلات دشواری برای حفظ نعوظ به میزان کافی برای سکس (اختلال نعوظ)، انزال زودرس، مقاربت جنسی دردناک، ناهنجاری‌های آناتومیک مثل هیپوسپادیاس (قرار داشتن سوراخ آلت تناسلی مردانه در زیر آن)، یا مشکلات روان‌شناختی یا ارتباطی مختل کننده سکس را شامل می‌شود.

• بیماری سلیاک

بیماری سلیاک که یک اختلال گوارشی ناشی از حساسیت به گلوتن است، می‌تواند باعث ناباروری مردان شود. در بیماران مبتلاء به این اختلال ممکن است در صورت پیروی از رژیم غذایی فاقد گلوتن توان باروری بهبود یابد.

• بعضی داروها

درمان جایگزینی تستوسترون، مصرف درازمدت استروئیدهای آنابولیک، درمان‎های سرطان (شیمی درمانی)، برخی داروهای ضد قارچ، بعضی داروهای اولسر و تعدادی داروی دیگر می‎توانند تولید اسپرم را مختل کنند و میزان ناباروری مردان را افزایش دهند.

• جراحی‎های قبلی

بعضی اعمال جراحی می‌توانند از بروز اسپرم در انزال پیشگیری کنند که این جراحی‌ها در کنار موارد دیگر وازکتومی، ترمیم فتق اینگوینال، جراحی‌های مربوط به کیسه بیضه، جراحی‌های پروستات، و جراحی‌های بزرگ مرتبط به ناحیه شکم برای سرطان‌های بیضه و راست روده را شامل می‌شوند. در بیشتر موارد، جراحی را می‌توان یا برای برگشت این انسداد یا برای بازیابی مستقیم از اپیدیدیمس و بیضه‌ها انجام داد.

علل زیست‌محیطی

قرار گرفتن طولانی مدت در معرض برخی عوامل محیط زیست مثل گرما، مواد سمی و مواد شیمیایی می‎تواند میزان تولید اسپرم یا عملکرد آن را کاهش دهد. علل خاص در این مورد عبارتند از:

• مواد شیمیایی صنعتی

تماس طولانی مدت با بنزن‌ها، تولوئن، زیلن، آفت‌کش‌ها، علف‌کش‌ها، حلال‌های ارگانیک، مواد رنگی و سرب می‌تواند عامل تقویت کننده کاهش تعداد اسپرم باشد.

• قرار گرفتن در معرض فلزات سنگین

تماس با سرب یا دیگر فلزات سنگین نیز می‌تواند باعث ایجاد ناباروری شود.

• اشعه درمانی یا اشعه X

قرار گرفتن در معرض اشعه می‌تواند تولید اسپرم را کاهش دهد، اگرچه میزان اسپرم در این وضعیت در نهایت به حد نرمال برمی‌گردد. در صورت قرار گرفتن در معرض دوزهای بالای اشعه احتمال کاهش دایمی تولید اسپرم وجود دارد.

• بیش از حد گرم شدن بیضه‌ها

گرمای شدید تولید و عملکرد اسپرم را مختل می‌کند. اگرچه مطالعات در این مورد محدود و با نتایج غیر قطعی همراهند، کاربرد مکرر سونا یا وان آب داغ می‌تواند باعث ایجاد اختلال موقتی در تعداد اسپرم شود.

نشستن به شکل طولانی مدت، پوشیدن لباس‌های تنگ یا کار کردن با لپ‌تاپ در زمان‌های طولانی نیز می‌تواند دمای محدوده بیضه‌ها را افزایش داده و به مقداری جزئی تولید اسپرم را کاهش دهد.

سلامت، سبک زندگی و علل دیگر

برخی علل دیگر ناباروری مردان شامل موارد زیر است:

• مصرف مواد مخدر

استروئیدهای آنابولیک که برای تقویت عضله و رشد گرفته می‌شوند می‌توانند بیضه‌ها را کوچک کنند و تولید اسپرم را کاهش دهند. مصرف کوکائین یا ماری‌جوانا [حشیش] می‌تواند به شکل موقتی تعداد و کیفیت اسپرم مردان را پایین بیاورد.

• مصرف الکل

نوشیدن الکل می‌تواند سطح تستوسترون بدن را کاهش داده، سبب اختلال نعوظ و کاهش تولید اسپرم شود. بیماری کبدی ناشی از مصرف زیاد الکل نیز می‌تواند به مشکلات ناباروری منجر گردد.

• مصرف دخانیات

مردان سیگاری در مقایسه با غیر سیگاری‌ها تعداد اسپرم کمتری دارند. دود غیر مستقیم سیگار نیز می‌تواند بر ناباروری مردان تأثیر منفی داشته باشد.

• استرس عاطفی

استرس می‌تواند بر برخی هورمون‌های مورد نیاز برای تولید اسپرم تأثیر منفی بگذارد. استرس عاطفی شدید یا درازمدت شامل استرس مرتبط به مشکلات باروری می‌تواند بر تعداد اسپرم تأثیر منفی داشته باشد.

• افسردگی

تحقیقات نشان می‎دهند که در صورت ابتلاء مرد به افسردگی شدید احتمال باردار شدن زن وی کاهش خواهد یافت. به علاوه، افسردگی در مردان می‌تواند باعث اختلال عملکرد جنسی بر اثر کاهش شهوت جنسی، اختلال نعوظ، تأخیر یا مهار انزال شود.

• وزن

چاقی به طرق مختلف می‌تواند باعث اختلال در باروری شود که این شامل تأثیرگذاری مستقیم چاقی بر خود اسپرم و نیز ایجاد تغییرات هورمونی مسبب کاهش ناباروری مردان می‌شود.

برخی شغل‌ها شامل جوشکاری یا مشاغل مستلزم نشستن در طولانی مدت مثل رانندگی ممکن است با خطر ناباروری مرتبط باشند. به هر حال، تحقیات حمایت کننده از این ارتباط‌ها مغشوش هستند.

ریسک فاکتورهای ناباروری مردان

ریسک فاکتورهای مرتبط به ناباروری مردان شامل موارد زیر است:

• مصرف تنباکو

• مصرف الکل

• مصرف برخی مواد مخدر

• اضافه وزن

• افسردگی یا استرس شدید

• ابتلاء به برخی انواع عفونت در گذشته یا حال

• قرار گرفتن در معرض مواد سمی

• دمای بیش از حد محیط بیضه

• داشتن سابقه تروما در بیضه

• سابقه انجام وازکتومی یا جراحی‌های بزرگ در ناحیه شکم یا لگن

• داشتن سابقه ابتلاء به بیضه فرونیفتاده

• متولد شدن با یک اختلال باروری یا داشتن خویشاوند مبتلاء به یک اختلال باروری

• ابتلاء به برخی اختلالات پزشکی شامل تومورها و بیماری‌های مزمن مثل بیماری آنمی سلول داسی شکل

• مصرف برخی داروها یا قرار گرفتن تحت برخی درمان‌های پزشکی مثل عمل جراحی یا اشعه درمانی برای درمان سرطان

عوارض ناباروری مردان

ناباروری می‌تواند هم برای مرد و هم برای شریک زندگی وی استرس‌زا باشد. عوارض ناباروری مردان شامل موارد زیر است:

• عمل جراحی یا سایر اقدامات پزشکی برای درمان علت کمبود اسپرم یا دیگر مشکلات باروری

• اجبار به استفاده از تکنیک‌های پرهزینه کمک به تولید مثل

• استرس و مشکلات ارتباطی مرتبط به ناتوانی در بچه‌دار شدن

پیشگیری از ناباروری مردان

بسیاری انواع ناباروری مردان قابل پیشگیری نیستند. در هر حال، مردم می‌توانند با استفاده از برخی موارد شامل فهرست زیر از برخی انواع شناخته شده ناباروری مردان پیشگیری کنند:

• سیگار نکشید.

• مصرف الکل را قطع یا محدود کنید.

• مواد مخدر مصرف نکنید.

• با اضافه وزن مقابله کنید.

• وازکتومی انجام ندهید.

• از چیزهایی که باعث گرم شدن بیش از حد بیضه‌ها می‌شوند دوری کنید.

• استرس خود را کاهش دهید.

• از قرار گرفتن در معرض آفت‌کش‌ها، فلزات سنگین و دیگر مواد سمی اجتناب نمایید.