پرولاکتین هورمونی است که توسط غده هیپوفیز، که در زیر قشر مغز قرار گرفته ترشح می شود. بطور طبیعی هم مردان و هم زنان مقادیر کمی از این هورمون را در خونشان دارند. ترشح پرولاکتین توسط موادی که به آنها «عوامل ممانعت کننده پرولاکتین» گفته می شود (مانند دوپامین) کنترل می شود.
پرولاکتین باعث بزرگ شدن پستان ها می شود. مقدار پرولاکتین در طول حاملگی افزایش می یابد و بعد از به دنیا آمدن نوزاد، پرولاکتین پستان ها را وادار به ساختن شیر جهت شیردهی نوزاد می نماید. در زنانی که حامله نیستند پرولاکتین در تنظیم نمودن سیکل های عادت ماهانه نقش دارد. در آقایان پرولاکتین به ساخته شدن اسپرم کمک میکند.
هیپرپرولاکتینمی(افزایش ترشح پرولاکتین) چیست؟
هیپرپرولاکتینمی وضعیتی است که مقدار زیادی پرولاکتین درخون زنان غیر حامله یا مردان وجود داشته باشد. این وضعیت در بین بانوان نسبتا شایع است. حدود یک سوم از زنان در سنین تولید مثل با پریودهای نامنظم و تخمدان های طبیعی، این بیماری را دارند. هیپرپرولاکتینمی میتواند باردار شدن یک زن را سخت نموده و حتی باعث ترشح شیر در زنان غیر حامله شود (که به آن «گالاکتوره» گفته می شود)90% از زنان با گالاکتوره، پرولاکتین بالاتر از حد طبیعی دارند. زیادی پرولاکتین با تولید هورمون های دیگری مانند استروژن و پروژسترون تداخل می کند و نظم ترشح آن ها را به هم می زند. این اتفاق باعث تغییر یا توقف تخمک گذاری (آزاد شدن تخمک از تخمدان) می شود که باعث نامنظم شدن و یا از بین رفتن سیکل های ماهانه می شود.
در بعضی از بانوان افزایش پرولاکتین هیچ علامتی ندارد.
در مردان افزایش پرولاکتین باعث گالاکتوره، ضعف جنسی، کاهش میل جنسی و ناباروری می شود. مردان با پرولاکتین بالاتر از حد طبیعی ممکن است تعداد اسپرم کمتری در مایع منی خود داشته باشند و یا اصلا اسپرم نداشته باشند.
دلایل شایع هیپرپرولاکتینمی چیست؟
بعضی از دلایل شایع افزایش پرولاکتین:
تومورهای هیپوفیز(پرولاکتینوما)
کم کاری تیروئید
داروهای ضدافسردگی و ضدفشار خون
سوزش دیواره قفسه سینه( به دلیل زخم جراحی ،زونا یا حتی سینه بند های تنگ)
استرس یا ورزش سنگین
بعضی غذاها
تحریک نوک پستان
قابل ذکر است که در حدود یک سوم از موارد، دلیلی برای افزایش پرولاکتین پیدا نمی شود.
هیپرپرولاکتینمی چگونه تشخیص داده می شود؟
با آزمایش خون می توان پرولاکتین را اندازه گرفت. اگر شما جدیداً غذا خورده باشید و یا در آزمایشگاه دچار استرس شوید، سطح پرولاکتین موجود در خون شما افزایش می یابد. در آن صورت آزمایش باید در زمان ناشتا بودن و در شرایط بدون استرس تکرار شود. گاهی ممکن است لازم باشد پزشک شما را از نظر علایمی همانند ترشحات پستان مورد معاینه قرار دهد. اگر مقدار پرولاکتین در آزمایش دوم هم بالا بود، ممکن است لازم باشد که از سر شما جهت ارزیابی غده هیپوفیز MRI انجام شود.
هیپرپرولاکتینمی چگونه درمان می شود؟
چگونگی درمان افزایش پرولاکتین به علت آن وابسته است. اگر هیچ علتی یافت نشود و یا شما تومور غده هیپوفیز داشته باشید، درمان متداول مصرف دارو است. کم کاری تیروئید را می توان با جایگزین نمودن دارویی هورمون های تیروئید درمان نمود که هم زمان باعث کاهش پرولاکتین هم می شود. اگر دارویی که شما به خاطر بیماری دیگری مرتب مصرف می کنید، باعث افزایش میزان پرولاکتین شما می شود، با پزشکتان مشورت کنید که یا داروی شما را عوض کند و یا دارویی جهت کاستن از پرولاکتین شما به داروهایتان اضافه نمایند.
دارو های مورد استفاده در درمان هیپرپرولاکتینمی
داروهایی که بیش از همه در درمان پرولاکتین بالا استفاده می شوند،«کابرگولین» و «بروموکریپتین» هستند. پزشک درمان شما را با دوز کم دارو شروع خواهد نمود و به تدریج دوز دارو را افزایش خواهد داد تا زمانیکه پرولاکتین شما به اندازه طبیعی بازگردد.
درمان تازمانیکه علایم شما فروکش نماید و یا حامله شوید ادامه خواهد یافت. معمولا بعد از وقوع حاملگی مصرف دارو قطع میشود.
کابرگولین بصورت خوراکی دو روز در هفته تجویز می شود و عوارض جانبی کمتری نسبت به برموکریپتین دارد بعلاوه کابرگولین سطح پرولاکتین را سریعتر از بروموکریپتین کاهش میدهد.کابرگولین در دوزهای بالا و در مصرف دراز مدت باعث اشکالات دریچه های قلب می شود اما دوزهایی از دارو که جهت باردار شدن استفاده می شوند، چنین عارضه ای ایجاد نمی کنند.
بروموکریپتین و کابرگولین را در زن حامله هم می توان استفاده نمود. عوارض جانبی احتمالی می تواند سبک سری، تهوع و سر درد باشد. افزایش تدریجی مقدار دارو باعث کاهش این عوارض می شود. راه دیگر کاهش عوارض جانبی دارو، مصرف واژینال بروموکریپتین بصورت شیاف است.
تمام زنان با هیپرپرولاکتینمی به درمان نیاز ندارند هر چند که در بعضی از آنها، پرولاکتین باعث کاهش تولید هورمون استروژن از تخمدان می شود و بنابراین استروژن در این بیماران باید جایگزین شود. بیماران با پرولاکتین بالا مثل بانوان دیگر کماکان می توانند از قرص های ضدبارداری جهت جلوگیری از حامله شدن و یا جهت مرتب شدن عادت ماهانه شان استفاده نمایند.
درمان جراحی
اگر تومور هیپوفیز بزرگ باشد و دارو نتواند بالا بودن پرولاکتین را کنترل نماید درمان جراحی ضرورت پیدا می کند.جهت بررسی مرتب اندازه تومور هیپوفیز بصورت دوره ای و مرتب می توان ازMRI کمک گرفت. لازم به ذکر است که تومورهای هیپوفیزی تولید کننده پرولاکتین همگی خوش خیم هستند.