رحم دو شاخ رحمی است که تا حدی گرد بوده و به شکل قلب تشکیل شده است. این رحم دارای دو شاخ یا ناحیه در دو طرف فوقانی است. رحم دو شاخ باعث زایمان زودرس یا تأخیر در رشد جنین می‌شود. در صورتی که زیگوت در یکی از شاخ‌ها که فضای کافی برای رشد و نمو جنین ندارد، لانه گزینی کند، رشد جنین به تأخیر خواهد افتاد. به طور کلی در مراحل انتهایی بارداری سر جنین در قسمت پایین و نزدیک کانال زایمان قرار می‌گیرد اما در رحم دو شاخ سر جنین در بالا قرار می‌گیرد که این امر باعث زایمان بریچ (خروج پا از کانال زایمان به جای سر) یا عرضی می‌شود. با این وجود یک خانم با رحم دو شاخ قادر به باروری طبیعی خواهد بود.
آیا بارداری با رحم دو شاخ امکان پذیر است. در اینصورت بارداری در چه شرایطی سپری خواهد شد. عوارض مربوط به این ناهنجاری مادرزادی چیست؟
امروزه به مدد پیشرفت علم پزشکی می توان بسیاری از مشکلات مربوط به بارداری را تشخیص داده و نسبت به رفع و درمان آنها اقدام کرد. ناهنجاری های مادرزادی رحمی از این جمله مشکلات به شمار می روند. در این اختلالات آناتومیک رحمی که از دوران جنینی شکل می گیرند رحم در اشکالی غیر طبیعی به صورت تک شاخ، دوشاخ، سپتوم دار و ... تکامل یافته است.
رحم دو شاخ از جمله شایع ترین ناهنجاری های رحمی به شمار رفته و در حدود نیمی از ناهنجاری های آناتومیک رحمی را در برمی گیرد. جوش خوردن ناقص دو مجرای مولری باعث ایجاد یک رحم منفرد همراه با درجات متغیری از تفکیک دو شاخ رحمی می گردد. در این اختلالی که ناشی از عدم تکاملی رحم در دوران جنینی است وجود دیواره ای در وسط رحم ان را به دو حفره مجزا تقسیم کرده است. در این نوع ناهنجاری به جای آنکه رحم همانند مثلثی با قاعده پایین شکل گرفته باشد بیشتر به صورت دو حفره با نمای V شکل دیده می شود. علت دقیق بروز اختلالات آناتومیک رحمی همچنان نامشخص است. علاوه بر آن میزان شیوع این ناهنجاری ها در میان خانم ها یک درصد است.
مشکلات مربوط به بارداری
رحم دو شاخ فرایند بارداری را با مشکلاتی همراه می کند ولی مانع از تحقق بارداری نیست؛ بلکه اغلب این خود بارداری است که به علت وقوع سقط های مکرر موجب تردید پزشک به وجود این عارضه در شخص می شود و در نهایت انجام آزمایش سونوگرافی امکان تشخیص قطعی این عارضه را برای پزشک فراهم خواهد کرد. علی رغم اینکه رحم دو شاخ مانعی در فرایند بارداری نیست، ولی می تواند در روند لانه گزینی تخمک بارور شده در دیواره رحم مشکلاتی ایجاد کند. در صورت وقوع این عارضه احتمال سقط جنین در حدود ۳۰ درصد افزایش خواهد یافت.
سایر مشکلات مربوط به این ناهنجاری رحمی عبارتند از:
-
-
تاخیر در رشد جنین
-
قرار گیری نامناسب جنین در داخل رحم (وضعیت بریج)
در بارداری هایی با رحم دو شاخ پیامد حاملگی به محل لانه گزینی جنین بستگی دارد. در صورت جایگزین شدن تخمک در حفره کوچکتر رحم، به علت عدم وجود فضای کافی برای رشد و نمو جنین احتمال سقط و به ثمر نرسیدن بارداری افزایش خواهد یافت.
زایمان و رحم دو شاخ
به طور کلی در هفته های پایانی بارداری جنین به طور طبیعی در داخل رحم چرخیده و سرش در قسمت پایین رحم قرار می گیرد. قرارگیری در وضعیت سفالیک سبب می شود که بدن و پاهای جنین از فضای بیشتری در رحم برخوردار شوند. در حالیکه در رحم دوشاخ باسن جنین در قسمت پایین رحم و نزدیک کانال زایمان قرار می گیرد. این امر ناشی از غیر طبیعی بودن ساختار رحم است. این نحوه قرارگیری موجب می شود که قسمت عریض تر بدن جنین از فضای بیشتر و آزادتری برخوردار باشد. به همین علت احتمال نمایش بریچ جنین در این نوع ناهنجاری های اناتومیک رحمی افزایش می یابد.
همچنین بارداری با رحم دو شاخ در برخی موارد با خطر کنده شدن زودرسی جفت همراه است. زیرا در این عارضه جفت به علت عدم وجود فضای کافی نمی تواند به خوبی به دیواره رحم متصل شود. این وضعیت در نهایت موجب به خطر افتادن سلامت جنین خواهد شد. به همین علت برخی از متخصصان زنان و زایمان انجام عمل سزارین در هفته ۳۷ بارداری را توصیه می کنند. ولی با این حال شمار بسیاری از این مادران نیز موفق به انجام زایمان طبیعی می شوند. و در نهایت امکان بارداری موفق و مادر شدن با رحم دو شاخ میسر است، ولی این امر مستلزم صبر، پشتکار و پیگیری منظم معاینات پیش از بارداری است.
علت ایجاد این ناهنجاری ها
ناهنجاری های مادرزادی رحم در طی روند تکاملی غیر طبیعی مجاری مولرین به وجود می آیند. تمایز جنسی در ابتدا در دوره جنینی شروع می شود. تا هفته ۶ دوره جنینی دستگاه تناسلی مذکر و مؤنث یکسان است و بعد از آن در غیاب بیضه ها، هورمون تستسترون و مهارکننده مولرین، مجاری ولف (مجرایی است که در جنین وجود دارد و بعدا در مرد مجرای منی را ساخته و در خانم ها مسدود می شود) شروع به تحلیل رفتن می کنند و اجازه رشد مجاری مولرین را می دهند. در طی روند تکاملی رحم از اتصال بخشی از لوله های دو طرفه (مجاری مولرین) تشکیل می شود. از بین رفتن دیواره های این مجاری در طول محل تقابل آن ها سبب تشکیل حفره داخل رحمی، مجاری آندوسویکال و بخش فوقانی واژن می شود. ناهنجاری های مادرزادی رحم ممکن است به صورت اتصال ناکامل مجرای مولرین، جذب ناکامل دیواره و ناهنجاری سرویکس باشند.
تشخیص:
این بیماری را از راههای مختلف می توان تشخیص داد. از روشهای مختلف تصویربرداری مثل سونوگرافی، عکس رنگی از رحم ، سی تی اسکن و ام آر آی می توان استفاده کرد. این بیماری اغلب در اولین سونوگرافی دوران بارداری تشخیص داده می شود.
رحم دو شاخ بر روی باروری دارای اثر سوء می باشد و این بیماران باید تحت نظر متخصص باشند. کلا حاملگی در این بیماران جزو حاملگیهای پر خطر محسوب می شوند.
اثرات سوء رحم دو شاخ بر روی باروری عبارتند از:
-
سقطهای مکرر
-
زایمان زودرس که میزان آن 25-15 درصد است
-
قرار گرفتن غیر طبیعی جنین در رحم در حالت طبیعی سر جنین در قسمت پائین رحم قرار می گیرد، اگر نشیمنگاه جنین در قسمت پائین رحم قرار گیرد غیر طبیعی خواهد بود و زایمان اینگونه بچه ها نیز همراه با مخاطرات مخصوص به خود است. در افرادیکه دارای رحم دو شاخ هستند، احتمال پائین بودن نشیمنگاه جنین 50-40 درصد است.
-
احتمال اختلالات مادرزادی بالا می رود.
درمان
اگر خانمی مبتلا به سقطهای مکرر شود و دلیل واضحی نیز برای آن یافت نشود، این بیماری را می توان با جراحی اصلاح کرد. اینکه اصلاح جراحی رحم دو شاخ سبب بهبود سرانجام حاملگی می شود، هنوز به اثبات نرسیده است.