آی یو دی، یا ابزار درونزهدانی (به انگلیسی: IUD) وسیلهای به شکلهای گوناگون، از جنس پلاستیک یا فلز که برای پیشگیری از آبستنی در زهدان جاگذاری میشود، است. آی یو دی یکی از وسایل پیشگیری از بارداری برای مدت طولانی است، که مورد تائید سازمان جهانی بهداشت بوده و یکی از پرمصرفترین و رایجترین انواع وسایل پیشگیری از بارداری محسوب میشوند.
شکل کلی آی یو دی اغلب شبیه حرف T انگلیسی است. دو نوع آی. یو. دی وجود دارد، در یک نوع مقدار کمی فلز مس و در نوع دیگر پروژستین یا فرم صناعی هورمون پروژسترون تعبیه شدهاست. محل اصلی قرار گرفتن آن در حفره رحم است و نیازی به تصمیم گیری روزانه در مورد استفاده از آن نیست. دخالت مصرفکننده در نحوه استفاده از آن بسیار ناچیز است.
معمولترین آی یودی ها،TCu 380 A است که به شکل T بوده و به مدت 10 سال مس آزاد می کند. انواع کم عارضه تر آی یودی های مس دار مانند آی یودی cusafe 300 نیز در بازار کشور موجودند که 5 سال دوام دارند و درد و خونریزی پریود به دلیل سایز کوچکتر و بازوهای خمیده آنها کمتر است.
انواع گران قیمت تر آی یو دی نیز اخیرا به بازار ایران وارد شده که هورمون پروژسترون آزاد میکند این نوع آی یودی میرنا Mirena نام دارد و به مدت 5سال در حفره رحم قرار گرفته و به مقدار اندکی پروژسترون آزاد می کند. که هم میزان خونریزی را کاهش می دهد و هم به دلیل خمیدگی بازوهای آن درد قاعدگی با وجود آن کمتر است. این نوع از آی یو دی ها خود به عنوان درمان خونریزی های شدید حوالی یائسگی نیز کاربرد دارد.
میرنا یک نوع دستگاه داخل رحمی ( آی یودی ) هورمونی می باشد که هورمون لونورژسترول ( نوعی پروژسترون ) آزاد می کند. طبق توصیه های دکتر زنان ، مزیت این نوع آی یودی به انواع دیگر این است که چون میرنا فاقد هورمون استروژن است ، لذا فاقد خطرات و عوارض هورمونی ( مربوط به هورمون استروژن ) می باشد . پیشگیری از بارداری توسط میرنا ، موثر ( 99% ) و طولانی ( تا 5 سال ) و برگشت پذیر است و در صورت خروج بسرعت قدرت باروری شخص بر می گردد . در ضمن از فواید دیگر آن کاهش بیماری التهابی لگن و عفونت های رحمی بدلیل افزایش ضخامت لایه موکوس دهانه رحم در مصرف کنندگان آن می باشد .
میرنا را 6 هفته پس از زایمان و 2 هفته پس از سقط می توان درون رحم کارگذاری کرد و روشی ایده آل برای جلوگیری از بارداری در خانم های شیرده محسوب می شود زیرا هورمون پروژسترون آن تاثیر بدی روی کمیت و کیفیت شیر مادر بجا نمی گذارد .
اگر میرنا در طی 7 روز اول سیکل ماهیانه زن کار گذاشته شود ، اثر ضد بارداری آن از همان سیکل ظاهر میشود . میرنا به دلیل آزاد کردن مقادیر تدریجی هورمون پروژسترون و کاهش ضخامت لایه آندومتر رحم، در درمان منوراژی ( خونریزی شدید قاعدگی ) بسیار موثر عمل میکند . بر طبق تحقیقات جدید پزشکی ، در موارد بیماران دچار خونریزی غیر طبیعی رحمی به دلیل اختلالات هورمون های زنانه که به قرص مدروکسی پروژسترون خوراکی پاسخ نداده اند ، گزینه ارجح برای جلوگیری از عمل هیسترکتومی ( خارج کردن رحم ) میباشد .
در ضمن در درمان دردهای رحمی ناشی از بیماری آندومتریوز و دیسمنوره ( قاعدگی دردناک ) نیز میرنا بخوبی عمل کرده است . بطور تیپیک ، خونریزی رحمی در مصرف کنندگان میرنا، در عرض 3 ماه اول تا 86 % کاهش می یابد و در حدود 20% افراد نیز قطع کامل پریود ( آمنوره ) پس از یک سال مصرف رخ میدهد . لذا این روش برای درمان کم خونی فقر آهن ناشی از خونریزیهای رحمی بسیار موثر است .
قبل از کار گذاری آی یو دی میرنا، دکتر زنان یک معاینه لگنی شامل انجام تست پاپ اسمیر و نیز معاینه پستان و شکم بعمل میآورد و فشار خون شما را چک میکند . در صورت نرمال بودن موارد ذکر شده و نداشتن عفونت فعال رحمی و بیماری کبدی و سابقه کانسر پستان و آندومتر و لخته خون در عروق ، پزشک در سیکل ماهیانه بعدی آی یو دی را برای شما کار میگذارد. اگر شما دارای سابقه دیابت و یا میگرن هستید ، حتما با پزشک خود در میان بگذارید .
روش کارگذاری :
در صورتی که کاندیدای مناسبی برای استفاده از این روش باشید، پزشک متخصص زنان پس از یک آزمایش پاپ اسمیر و بررسی آن، از شما می خواهد تا در روزهای پایانی خونریزی قاعدگی خود در سیکل بعد، به مطب یا درمانگاه مراجعه کنید. در این زمان درد و خونریزی هنگام کار گذاری آی یو دی کمتر است و به راحتی کار گذاشته میشود.
کار گذاری آی یو دی نیازی به استفاده از بی حسی ندارد. تنها کافیست که نیم تا 1 ساعت قبل از مراجعه به مطب، یک کپسول مفنامیک اسید، میل نمایید.
پس از کار گذاشتن آی یو دی نیازی به استراحت اضافه ندارید، تنها در روزهای اول ، سعی کنید از حمل وسایل سنگین، و زور زدن خودداری کنید زیرا امکان خروج خودبخود آی یو دی را افزایش می دهد.
پس از این مدت، معمولا بازهم باید از کارهای سنگین نظیر هل دادن اشیای سنگین مانند مبل، لباسشویی، بلند کردن فرش و … خودداری کنید اما بغل کردن و در آغوش کشیدن بجه 3-4 ساله تان هیچ منعی ندارد. کارهای سنگین را به همسرتان واگذار کنید. در روزهای اول پس از کار گذاشتن آی یودی می توانید به صورت منظم هر 8 ساعت یک کپسول مفنامیک اسید را میل کنید.
به خاطر داشته باشید در ماه اول پس از کارگذاری آی یو دی نمی توان به اثر آن در پیشگیری از بارداری چندان مطمئن بود. بنابراین در ماه اول به پیشگیری از بارداری به روش دیگری ادامه دهید . پس از معاینه توسط پزشک و چک و کنترل نخ آی یو دی، و اطمینان از قرار گرفتن آن در محل مناسب می توانید در ماه بعد با اطمینان از این وسیله استفاده کنید.
مزایای آی یو دی:
1) روشی بسیار موثر و طولانی اثر درجلوگیری ازحاملگی است.
2) پس ازکارگذاری ، نیاز به یادآوری روزانه برای استفاده ندارد.
3) پس ازخارج کردن آی یو دی قابلیت باروری بلافاصله برخواهد گشت .
4) با تماس جنسی تداخل ندارد .
5) آثار وعوارض روشهای هورمونی را ندارد.
6) تاثیری برشیردهی ندارد و تا دوران یائسگی قابل استفاده میباشد.
معایب آی یو دی:
1) آی یودی حتما باید توسط پزشک متخصص زنان در داخل رحم کار گذاشته شود .همچنین خروج آن نیز باید توسط ایشان انجام شود.
2) احتمال خروج خودبخودی این وسیله از داخل رحم وجود دارد.
3) این وسیله از انتقال بیماری هایی که از راه تماس جنسی منتقل می شوند جلوگیری نمیکند.
4) کسانی که از آی یو دی استفاده می کنند حتما باید برای معاینه دوره ای مراجعه نمایند.
خانم های با شرایط زیر نمی توانند از آی یو دی استفاده کنند :
1. زنانی که حامله هستند و یا شک دارند که باردار میباشند.
2. زنانی که دارای رحم های غی طبیعی هستند .
3. زنانی که سابقه عفونت لگنی با بستری در بیمارستان دارند.
4. زنانی که بیماری حساسیت به مس دارند (برای آی یو دی های نوع مس دار).
5. زنانی که سیستم ایمنی بدنشان نقص دارد.
6.زنانی که خونریزی شدید قاعدگی با دفع لخته خون دارند و یا آنمی شدید دارند.
7. زنانی که خونریزی رحمی بدون علت مشخص دارند.
استفاده کننده از آی یود دی در صورتی که یکی از عوارض زیر را داشته باشند باید به پزشک متخصص زنان مراجعه کنند:
1) تاخیر قاعدگی: درصورت وقوع این مورد انجام آزمایش بارداری برای اطمینان از باردار نبودن ضروری است.
2) وجود علائمی مانند : درد پایین شکم ، ترشح چرکی و بدبو از مهبل(واژن)، تب ولرز، استفراغ .
عوارض شایع ونحوه برخورد با آنها:
1) افزایش خونریزی و درد هنگام قاعدگی: در این موارد باید مطمئن بود که این مشکل 3-2ماه پس ازگذاردن آی یو دی رفع خواهدشد. .اگرمشکل درعرض 3-2 ماه برطرف نگردد،باید به متخصص زنان مراجعه شود.
2) افزایش ترشحات از مهبل(واژن ): درصورت افزایش ترشح مهبل(واژینال)،بررسی نوع برای تعیین چگونگی درمان ضروری است. باید توجه داشت که ترشحات عفونی، بدبو هستند و معمولا با خارش و سوزش همراه بوده و رنگ آن باترشحات غیرعفونی تفاوت دارد.
نکات مهم در باره آی یو دی:
1. قبل از کارگذاری آی یو دی انجام یکسری آزمایش و معاینه ضروری است.
2. پس از کارگذاری آی یو دی لازم است که فرد به صورت دوره ای برای اطمینان از وضعیت آی یو دی خود به مراکز بهداشتی درمانی مراجعه نماید. زمان مراجعه عبارتند از :یک ماه پس از کارگذاری و سپس هر 6ماه یکبار در دوران پاکی.
3. خروج آی یو دی:
اگر آی یو دی زودتر ازپایان مدت اثر آن(مثلا برای آی یو دی ده ساله زودتر از ده سال)از رحم خارج شود و دلیل خروج آن نیز تمایل به بارداری نباشد حتما باید بلا فاصله پس از خارج نمودن آن از یک روش مطمئن پیشگیری از بارداری استفاده شود.
اگر آی یو دی در زمانی غیراز دوران قاعدگی خارج شود،احتمال بارداری وجود دارد ودرصورت وجود تماس جنسی در عرض 120ساعت گذشته (پس از خروج آی یو دی)، استفاده از روش اورژانس پیشگیری از بارداری ضرورت دارد.