یائسگی یک فرآیند بیولوژیک طبیعی و گذر از مرحله ای به مرحله دیگر است. این اتفاق همراه با تغییرات هورمونی، فیزیکی و روانی است که کاملا طبیعی محسوب می شود. اما برای بسیاری از زنان یک کابوس است. هر زنی یائسگی را متفاوت تر از دیگری تجربه می کند، حتی سنی که یائسگی در آن شروع می‌شود در تمام زنان یکسان نیست. علائم و نشانه‌های آن نیز خیلی منحصر به فرد است؛ ممکن است در فردی با علائم و نشانه های کم یائسگی شروع شود یا ممکن است با علائم بسیاری همراه باشد.
یائسگی به طور طبیعی زمانی شروع می شود که تخمدان‌ها میزان کمتری استروژن و پروژسترون تولید می کنند و تخمک‌های باقی مانده در تخمدان‌ها احتمال کمی برای باروری دارند، همچنین خونریزی ماهانه متوقف می‌شود. از آنجایی که این روند در طی یک دوره چند ساله اتفاق می‌افتد یائسگی معمولا به دو دوره، دوران حوالی یائسگی و دوران پس از یائسگی تقسیم می‌شود. در دوران حوالی یائسگی علام یائسگی شروع می‌شوند ولی هنوز خونریزی ماهانه وجود دارد. سطوح هورمونی به صورت نامنظم بالا و پایین رفته و فرد دچار گرگرفتگی و تغییرات عادت ماهانه می‌شود.
خونریزی فرد ممکن است به نسبت معمول کمتر، بیشتر یا نامنظم شود. این یک روند طبیعی است که به یائسگی منجر می‌شود و معمولا ۳ سال قبل از آخرین خونریزی ماهانه شروع می‌شود، ۱۲ ماه بعد از آخرین دوره قاعدگی، دوران پس از قاعدگی است که تخمدان‌ها استروژن و پروژسترون کمی تولید کرده و تخمک آزاد نمی‌شود. البته گاهی افزایش موقت هورمون‌ها باعث خونریزی ماهانه می‌شود که این لکه بینی عادت ماهانه محسوب نمی‌شود. در صورت وقوع خونریزی یا لکه‌بینی بعد از ۱۲ ماه از آخرین عادت‌ماهانه حتما با پزشک خود مشورت کنید چون این می‌تواند نشانه بیماری جدی‌تری باشد.
گاهی زنان در سنین پایین تر از ۴۰ سالگی دچار یائسگی می شوند که به آن یائسگی زودرس می‌گویند. در این حالت فرد با قطع ناگهانی یا طولانی شدن فواصل قاعدگی رو‌به‌رو می‌شود که با علائمی مثل گرگرفتگی، بدخوابی‌های شبانه و تعریق همراه است.
عواملی که باعث یائسگی زودرس می‌شوند
-
بعضی داروها یا اعمال جراحی می‌تواند موجب یائسگی زودرس شود. هیستروکتومی کامل (برداشتن رحم و تخمدان‌ها) باعث یائسگی می‌شود ولی در هیستروکتومی (برداشتن رحم) تخمدان‌ها برداشته نمی‌شود و معمولا باعث یائسگی نمی‌شود.
-
شیمی درمانی و اشعه درمانی که برای درمان سرطان‌ها به کار می‌روند می‌توانند باعث یائسگی شوند، اما معمولا این روند به صورت تدریجی رخ داده و ممکن است قبل از این که خانمی به دوران یائسگی برسد ماه‌ها و یا سال‌ها علائم دوران یائسگی را داشته باشد.
-
اختلالات کروموزومی که علت آن اختلال مادرزادی در کروموزوم ایکس می باشد از دیگر علل یائسگی زودرس می‌باشد.
-
اختلالات خود ایمنی
-
دوسوم زنان با نارسایی تخمدان را شامل می شود. در این حالت بدن برضد تخمدان‌ها و رحم شروع به ساختن پادتن می‌کند که در نهایت باعث از کار افتادن تخمدان‌ها می‌شود. این افراد ممکن است سابقه خانوادگی از یائسگی زودرس را داشته باشند. عفونت‌های ویروسی مثل ویروس عامل بیماری اوریون نیز می‌تواند باعث یائسگی زودرس شود.
علائم یائسگی زودرس
با پایین آمدن میزان هورمون استروژن، بافت پوششی واژن و پیش آب راه خشک‌تر، نازک و شکننده می‌شود و خاصیت ارتجاعی خود را از دست می‌دهد. با کم شدن نرمی و لزجی سوزش و خارش همراه با افزایش خطر عفونت مجاری ادراری واژن به وجود می آید. فرد ممکن است مکررا احساس ادرار یا نیاز فوری به تخلیه داشته باشد و یا دچار بی اختیاری ادرار شود.
گاهی زنان در سنین پایین تر از ۴۰ سالگی دچار یائسگی می شوند که به آن یائسگی زودرس می گویند.در این حالت فرد با قطع ناگهانی یا طولانی شدن فواصل قاعدگی روبه رو می شود.
به دنبال کاهش هورمون استروژن، رگ های خونی به سرعت گشاد شده و به دنبال آن فرد احساس گرما و سرخ شدن ناگهانی که اصطلاحا به آن گرگرفتگی می‌گویند، می‌کند. این حالت ممکن است هر چند ساعت یکبار یا فقط گاهی رخ دهد می‌تواند در روز یا شب اتفاق بیفتد، اختلالات خواب و عرق شبانه از پیامدهای گرگرفتگی است. این بیماران معمولا از آن شکایت دارند و می‌گویند در حالی از خواب می‌پرند که بدنشان خیس عرق شده و به دنبال آن دچار لرز می‌شوند و حتی ممکن است در دوباره به خواب رفتن یا یک خواب عمیق دچار مشکل شوند. کمبود خواب و تغییرات هورمونی بر خلق و خوی این افراد و همچنین سلامتی آنها تاثیر سوء می‌گذارد و معمولا این افراد دچار خستگی، بی قراری، کاهش حافظه و عدم تمرکز می‌شوند.
گاهی در طی یائسگی میل جنسی کاهش می یابد، علت آن می‌تواند به دلیل تغییرات هورمونی و خلقی با تحریک پذیری فرد باشد.
توصیه های پزشکی
طی چند سال اول پس از یائسگی تراکم استخوان‌ها با سرعت بیشتری کاهش می‌یابد. این کاهش می‌تواند منجر به کاهش توده استخوانی و نهایتا پوکی استخوان شود.
پوکی استخوان باعث شکنندگی و ضعف استخوان‌ها می‌شود و به دنبال آن استعداد فرد برای شکستگی‌های لگن، مچ و ستون فقرات افزایش می یابد. به طور متوسط نیمی از زنان بالای ۵۰ سال به علت پوکی استخوان دچار شکستگی در طول زندگی می شوند. تغذیه سالم به خصوص مصرف مواد غذایی حاوی کلسیم، ویتامین D همچنین رژیم غذایی سالم که شامل میوه جات، سبزیجات، غلات و محدود کردن چربی های اشباع و قندها می باشد می تواند کمک زیادی در پیشگیری از پوکی استخوان داشته باشد. ورزش منظم و حداقل روزانه ۳۰ دقیقه و بصورت ملایم مانند پیاده روی، شنا و… می تواند باعث کاهش استرس، مشکلات روحی، پوکی استخوان، بهبود خلق و خو و وضعیت خواب شود. در مرحله اولیه یائسگی، برای کاهش علائم آن و حفظ سلامتی فرد معمولا پزشک هورمون استروژن و پروژسترون را به صورت دوره‌ای تجویز می‌کند تا سیکل قاعدگی ایجاد شود اما این زنان حتما باید تحت نظر پزشک باشند و تا زمانی که وی تشخیص دهد به هورمون درمانی ادامه دهند.
تشخیص به موقع یائسگی زودرس از اهمیت زیادی برخوردار است چرا که با بروز این اختلال تخمک‌های باقی مانده تخریب می‌شوند و این به معنی ناتوانی برای فرزنددار شدن است و با تشخیص به موقع امید برای بارداری نیز افزایش می‌یابد. احتمال فعال شدن دوباره تخمک‌ها تنها در ۱۰ تا ۲۰ درصد این بیماران و در صورتی که دلیل بروز آن اختلالات ژنتیکی نباشد وجود دارد. احتمال بروز یائسگی در سن نوجوانی نیز وجود دارد پس با توجه به این که اختلال در قاعدگی در هر سنی ممکن است آغازی برای یائسگی زودرس به حساب بیاید به همه زنان و دختران توصیه می‌شود در صورت مشاهده چنین اختلالاتی بلافاصله با پزشک خود مشورت کنند.