دهانه رحم (سرویکس) پایین ترین قسمت رحم به شمار میرود و جسم رحم را به واژن متصل می کند. قسمتی از دهانه رحم که به جسم رحم نزدیک تر است؛ اندوسرویکس و بخشی که در درون واژن قرار گرفته است؛ اگزوسرویکس نام دارد. سطح سرویکس توسط دو نوع سلول پوششی شامل سلول های سنگفرشی (سلول پوششی اگزوسرویکس) و سلول های استوانه ای (سلول های پوششی اندوسرویکس) مفروش می شود. محل اتصال این دو نوع سلول ناحیه تبدیلی نام دارد و بیشتر سرطان های دهانه رحم از همین ناحیه منشا می گیرند.
سرطان دهانه رحم:
سرطان دهانه رحم یا سرویکس (Cervix) زمانی اتفاق میافتد که سلولهای غیرطبیعی در دهانه رحم، یعنی در بخش پایینی رحم، تولید می شوند و گسترش می یابند. یکی از موارد قابل توجه درباره سرطان دهانه رحم این است که در اکثر موارد نوعی ویروس آن را ایجاد میکند. تغییرات سرطانی دهانه رحم به یک باره ایجاد نمی شوند؛ بلکه سلول های طبیعی به تدریج دچار تغییرات پیش سرطانی و در نهایت تبدیل به سلول های سرطانی می شوند. اگر سرطان دهانه رحم زود تشخیص داده شود، قابلیت درمان بالایی دارد.
در کشورهای پیشرفته که برنامه های موثرغربالگری وجود دارد بیشتر بیماران در مراحل اولیه تشخیص داده شده و با درمان از مرگ و میر آنان پیشگیری می شود در حالی که در کشورهای در حال توسعه، این بیماران در مراحل پیشرفته مراجعه می کنند و معمولا به دلیل عدم درمان به موقع و یا عدم دسترسی به درمان های مناسب، ممکن است مدت کوتاهی پس از تشخیص فوت کنند.
درجه بندی سرطان دهانه رحم
مرحله ی صفر یا سرطان درجا: ضایعه سرطانی از غشای پایه عبور نکرده است.
مرحله ی1: تومور محدود به رحم است.
مرحله ی2: تومور به خارج از رحم گسترش یافته، اما به دیواره لگن یا یک سوم تحتانی واژن نرسیده است.
مرحله ی3 : ضایعه به دیواره لگن و یا یک سوم تحتانی واژن گسترش یافته و یا اختلال درعملکرد کلیه ها ایجاد کرده است.
مرحله ی4 : تومور به سایر ارگان ها دست اندازی کرده است.
عوامل خطر سرطان دهانه رحم و نحوه ی پیشگیری از آنها
عفونت با ویروس پاپیلومای انسانی(HPV):
مهم ترین عامل شناخته شده در ایجاد ضایعات پیش سرطانی و سرطان دهانه رحم، عفونت با ژنوتیپ های پر خطر ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) است. شواهد بیولوژیک و اپیدمیولوژیک متعددی سرطان زا بودن گونه های خاصی از (HPV) را در انسان تایید کرده است. این ارتباط در مطالعات اپیدمیولوژیک حتی از ارتباط بین سیگار و سرطان ریه قوی تر گزارش شده است. ژنوتیپ های 16 و 18 شایعترین انواع مرتبط با سرطان دهانه رحم به شمار میروند. بسیاری از بیماران آلوده به HPV ناشناخته هستند.
همه افراد درمعرض خطر باید برای اجتناب از آلودگی با HPV اقداماتی را به عمل آورند و زنان باید تست های منظم غربالگری را برای محافظت خودشان از سرطان دهانه رحم انجام دهند. در افراد دارای شرکای جنسی متعدد، عفونت HPV، ضایعات پیش سرطانی و سرطان دهانه رحم شایع تر است. همراه با عفونت های تناسلی HPV، افزایش خطر ابتلا به سایر بیماری های مقاربتی نیز گزارش شده است. اغلب عفونت های HPV موقتی بوده و به طور خودبخودی در طی چند ماه و حداکثر تا 2 سال از بین میروند اما عفونت های پایدار، زمینه ایجاد ضایعات پیش بدخیم و بدخیم دهانه رحم را فراهم می کنند. ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) عامل سببی در ایجاد این سرطان است و ویروس هرپس سیمپلکس و کلامیدیا تراکوماتیس بعنوان عامل خطر همراه عمل می کنند. ابتلا به سایر بیماری های مقاربتی نیز گزارش شده است. ویروس HIV با واسطۀ سرکوب ایمنی در ایجاد سرطان دهانه رحم نقش دارد.
شروع فعالیت جنسی در سنین پایین:
زمانی که در سنین نوجوانی عفونت HPV وارد بدن فرد شود، بدن مقاومت بسیار کمی برای مقابله با این ویروس دارد. تغییرات هورمونی دوران بلوغ سبب تغییراتی در PH واژینال، سلولها و مخاط دهانه رحم می شود که ممکن است به محافظت از دهانه رحم کمک کند. بنابراین، این امکان وجود دارد که سلولهای دهانه رحم نابالغ در زنان جوانتر نسبت به عفونت یا جهش آسیب پذیرتر باشند. باید به نوجوانان دربارة عواقب احتمالی آغاز زود هنگام فعالیت جنسی و برای افرادی که از نظر جنسی فعالند باید اهمیت استفاده ی منطقی و صحیح از کاندوم آموزش داده شود.
سطح اجتماعی و اقتصادی پایین
بین وضعیت اقتصادی اجتماعی پایین و افزایش خطر سرطان دهانه رحم ارتباط وجود دارد. ابتلا به انواع عفونتهای مقاربتی، میزان مصرف سیگار، وضعیت تغذیه ای، ازدواج در سن کم، حاملگی بالا و عدم دسترسی به غربالگری پاپ اسمیر، موارد مؤثر از لحاظ طبقه اجتماعی هستند و میتوانند بروز سرطان را تحت تأثیر قرار دهند.
زایمان
برخلاف سرطان پستان، خطر سرطان دهانه رحم در زنان زایمان کرده حتی با لحاظ کردن عامل سن اولین نزدیکی و شریک جنسی، افزایش می یابد. این طور تصور میشود که حاملگی و زایمان از طریق سازوکارهای گوناگونی خطر سرطان دهانه رحم را تحت تأثیر قرار میدهند ازجمله تغییرات هورمونی، اثرات تغذیه ای، عوامل ایمونولوژیک و آسیب دهانه رحم که متعاقب آنها تکثیر سلولی رخ می دهد.
مصرف سیگار
مصرف سیگار خطر ابتلا به یکی از انواع شایع سرطان دهانه رحم را افزایش می دهد و این خطر با تعداد میانگین سیگارهای مصرف شده در روز افزایش می یابد. مصرف سیگار ممکن است سبب افزایش خطرسرطان به چندین روش شود. به طور مثال ترکیبات موجود در دود سیگار ممکن است سبب آسیب DNA در سلولهای دهانه رحم شوند یا در روش های ایمنی موضعی دخالت کنند. برای خیلی از افراد در معرض خطر، ترک سیگار بهترین کار برای ارتقای سلامتشان است.
استفاده از داروهای سرکوب کننده ی ایمنی
سرکوب فعالیت سیستم ایمنی در موارد پیوند کلیه سبب افزایش خطر ضایعات پیش سرطانی دهانه رحم تا حد 16 برابر می گردد. خطر ضایعات پیش سرطانی و سرطان دهانه رحم در زنان مبتلا به ایدز نیز افزایش می یابد. در این بیماران هم چنین احتمال شکست درمان های ضایعات پیش سرطانی و عود نیز بالاتر است. سرکوب ایمنی بدن در اثر بیماری هایی چون لنفوم، لوسمی و بیماری های روماتیسمی نیز همراه با افزایش شیوع و خطر عود ضایعات مربوط به HPV است.
شرکای جنسی متعدد
بروز سرطان دهانه رحم در زنانی که تا کنون نزدیکی جنسی نداشته اند، بسیار پایین است. زنانی که بیشتر از 5 شریک جنسی داشته اند در مقایسه با زنانی که فقط یک شریک جنسی داشته اند، سه برابر بیشتر احتمال ابتلا به سرطان دهانه رحم را دارند. محدود کردن تعداد شرکای جنسی (داشتن فقط یک شریک جنسی) به کاهش خطر سرطان دهانه رحم و همچنین کاهش خطر انتقال بیماریهای منتقله از راه جنسی کمک میکند.
قرص های ضد بارداری خوراکی
در مورد قرص های ضد بارداری سازوکار احتمالی برای ایجاد سرطان دهانه رحم، کمبود فولیک اسید ناشی از مصرف قرص، مطرح شده است. شاید این کمبود منجر به کاهش متابولیسم ترکیبات موتاژن جهش زا برای دهانه رحم شود. البته از نظر بالینی قطع قرص، در درمان ضایعات ناشی از ویروس پاپیلوما با ارزش نبوده است. برخی نیز افزایش ضایعات پیش سرطانی و سرطان دهانه رحم در مصرف کنندگان قرص های ضد بارداری را به علت انجام معاینات و غربالگری منظم در این افراد میدانند. برای بسیاری از زنان، فواید استفاده از قرص ضد بارداری خوراکی نسبت به خطراتش برتری دارد. با این وجود زنانی که از قرص های ضد بارداری خوراکی استفاده میکنند، باید به خاطر داشته باشند که هرچند خطر حاملگی کاهش مییابد، ولی نمیتواند آنان را از HPV و دیگر بیماری های منتقله جنسی محافظت کند.
عوامل تغذیه ای
کمبود ویتامین A یا بتاکاروتن ممکن است خطر ضایعات پیش سرطانی و سرطان دهانه رحم را افزایش دهد. مطالعات نشان میدهد که مصرف بالاتر ویتامین های A ، C ، E و بتاکاروتن ممکن است برای بدخیمی های سرویکس اثر محافظتی داشته باشد. مصرف بالاتر ویتامین A و کاروتینوئیدها که نشان دهنده مصرف بالاتر سبزیجات و افزایش سطح خونی سیس لیکوپن است، سبب کاهش بیش از 50 درصدی در احتمال عفونت پا برجای HPV های پر خطر می شود. همان طور که ذکر شد پا برجا ماندن عفونت HPV پر خطر، مهمترین عامل خطر و حتی علت اصلی ایجاد سرطان دهانه رحم است.
ویروس نقص ایمنی انسانی (HIV)
اگرچه عفونت HIV قابل پیشگیری است ولی برای افرادی که قبلاً آلوده شده اند، یک عامل خطر غیر قابل اصلاح برای سرطان دهانه رحم است. زنانی که به HIV آلوده هستند، احتمال بیشتری دارد که از نظر HPV نیز مثبت شوند و همچنین در معرض خطر بالاتری از بدخیمی های ناشی از HPV قرار دارند. اگرچه این انتظار وجود دارد که زنانی که از طریق تماس جنسی به HPV آلوده شده اند، با احتمال بیشتری در معرض HIV هم قرار بگیرند، به نظر می رسد که سرکوب ایمنی حاصل ازHIV در افزایش عفونت های HPV نقش داشته باشد. این سرکوب ایمنی ممکن است به عفونت های جدید، فرصت ظهور دهد و موجب بازگشت مجدد عفونت هایی که قبلاً سرکوب شده بودند، شود. زنانی که HIV مثبت هستند، باید برای پیشگیری از گسترش یا درگیری بیماری های منتقله جنسی مراقبت ویژه ای را بکار ببرند و تست های غربالگری را انجام دهند.
داشتن سابقه خانوادگی سرطان دهانه رحم
شانس ایجاد سرطان سرویکس در زنانی که خواهر و یا مادر مبتلا به این سرطان دارند 2 تا 3 برابر بیشتر از افراد دارای سابقه ی خانوادگی منفی است
علایم و نشانه های بالینی سرطان دهانه رحم
سرطان دهانه رحم درمراحل اولیه، معمولا بدون علامت است و این مساله نشان دهنده ی اهمیت غربالگری در مراحل اولیه می باشد.
در موارد علامت دار شایع ترین علایم بالینی عبارت از خونریزی های شدید و نامنظم از واژن و خونریزی پس از نزدیکی می باشد. برخی زنان ممکن است ترشحاتی غیر اختصاصی از واژن داشته باشند، که این ترشحات می تواند آبکی، موکوسی، و یا حتی چرکی باشد.موارد پیشرفته بیماری ممکن است به همراه درد در ناحیه کمر و لگن باشد.همچنین به دلیل فشار تومور ممکن است علایم ادراری یا گوارشی از جمله وجود خون در ادرار و مدفوع ظاهر شود.
اقدامات کنترل و پیش گیری در وضعیت کنونی ایران
کاهش رفتارهای پر خطر جنسی، امتناع از مصرف تنباکو و سیگار و استفاده از واکسن های موثر و قابل تهیه HPV می توانند در پیشگیری از بروز این بیماری نقش مهمی می تواند داشته باشند.
از سال 2006، واکسن پاپیلومای انسانی HPV برای زنان جوان در ایالات متحده توصیه شده است. تحقیقات نشان داده است کاهش قابل توجه در بروز سرطان دهانه رحم در زنان جوان پس از معرفی واکسن پاپیلومای انسانی ممکن است اثرات اولیه واکسیناسیون واکسن پاپیلومای انسانی را نشان دهد.
با توجه به اینکه تغییرات سرطانی دهانه رحم به یکباره ایجاد نمی شوند انجام آزمایش غربالگری پاپ اسمیر نیز می تواند در شناسایی زودهنگام و درمان به موقع موثر واقع شود.
در دهه 1920 میلادی یک پزشک برجسته یونانی به نام گئورگیوس پاپانیکولائو به این کشف بزرگ رسید که با (تهیه اسمیر سلولهای دهانه رحم) می تو ان از بروز سرطان دهانه رحم پیشگیری نمود و میزان مرگ و میر زنان در دنیا به میزان چشمگیری ( 70 درصد) کاهش داد. با این تست امکان ارزیابی سلولها در مراحل پیش سرطانی و اقدام بموقع و درمان قطعی فراهم میگردد. از آنجا که هر تست پاپ اسمیر حساسیت محدودی برای تشخیص سلو ل غیر عادی دارد بنابراین تکرار تست، امکان تشخیص سلول غیر عادی را افزایش می دهد.
آزمایش پاپ اسمیر برای تشخیص زود هنگام سرطان دهانه رحم برای چه کسانی باید انجام شود ؟
این تست بطور منظم برای تمام زنانی که از نظر جنسی فعال هستند به ویژه در سنین بالای 20 سال انجام میشود. توصیه میشود اولین تست پاپ اسمیر حداقل 3 سال پس از ازدواج انجام شود.
فواصل زمانی که برای انجام پاپ اسمیر در گروه های مختلف توصیه میشود به شرح زیر است:
در خانمهای 20 تا 65 ساله حداقل یکبار ازدواج کرده، انجام پاپ اسمیر سالیانه یکبار و در صورت سه پاپ اسمیر طبیعی، انجام پاپ اسمیر میتواند هر سه سال انجام شود. در طی این مدت در صورت وجود مشکل و یا ضایعه در دهانه رحم طبق صلاحدید پزشک تکرار با فواصل کمتر صورت میگیرد.در زنان بالای 50 سال انجام تست معمولاً با فواصل 5 ساله توصیه می شود.خانمهای بالای 65 سال که دو پاپ اسمیر اخیرشان طبیعی بوده است، ضرورتی برای انجام تست پاپ اسمیر ندارند.
خانمهای حامله نیاز به انجام تست پاپ اسمیر ندارند و بهتر است 12 هفته پس از زایمان تست را انجام دهند. اما درصورت لزوم انجام تست باید توسط پزشک متخصص زنان انجام گیرد.در صورتیکه خانمی دچار خونریزی یا لکه بینی پس از مقاربت باشد انجام تست پاپ اسمیر کاملا ضروری است.
زمان مناسب برای انجام پاپ اسمیر و نکاتی که باید برای انجام این تست رعایت کنید:
این تست در خارج از زمان قاعدگی انجام میشود و نمونه برداری نباید در دوران قاعدگی و یا خونریزی فعال انجام شود.توجه داشته باشید که در طی 72 ساعت قبل از انجام تست از شستشوی داخل واژن با آب، شوینده های بهداشتی و مواد ضدعفونی کننده پرهیز نمایید و مقاربت نداشته باشید.
در سامانه تله ویزیت، بصورت آنلاین توسط
دکتر فاطمه نعمت اللهی ویزیت شوید. جهت تله ویزیت روی لینک زیر کلیک کنید.