اسپرم‌ها در صورت قرار گرفتن در جریان هوای بیرون از بدن مدت زیادی زنده نمیمانند. اینکه دقیقاً اسپرم‌ها چه مدت به بقای خود ادامه میدهند به محیطی که در آن رها میشوند و سرعت خشک شدن مایع پیرامون اسپرم‌ها بستگی دارد. در این مقاله به برخی سئوالات مطرح در مورد اسپرم و بقاء آن پاسخ داده خواهد شد.
اسپرم تا چه مدت در بدن زن زنده می‌ماند
پس از انزال، اسپرم میتواند حدود 5 روز درون بدن زن به زندگی خود ادامه دهد. مایع موجود در دستگاه تناسلی زنانه تمامی مواد مغذی مورد نیاز برای ادامۀ حیات اسپرم در طول مدت مزبور را در خود دارد.
وقتی اسپرم وارد دستگاه تناسلی زنانه میشود، باید شناکنان از طریق سرویکس وارد رحم شود و به لوله‌های فالوپ و تخمک‌های زن برسد. این سفری طولانی برای سلول‌های اسپرم محسوب میشود و تعداد قلیلی از آنها در کوران آن زنده میمانند.
آیا امکان بارداری با استفاده از روش "بیرون کشیدن" وجود دارد؟
پیش از بروز انزال مقدار کمی از منی که به نام "پیشاب" شناخته میشود از آلت تناسلی مرد خارج میشود.
این مایع حاوی سلول‌های اسپرم است و حرکت می‌کند. تا آنجا که محققان اطمینان دارند بهترین فرض آن است که حاملگی در صورت ورود این ماده به واژن زن امکان‌پذیر است.
بر مبنای اعلام "پدر شدن با برنامه" اگر روش انصراف یا بیرون کشیدن در 100 درصد موارد به طور صحیح انجام گیرد، در حدود 96 درصد در پیشگیری از بارداری مؤثر است.
به هر جهت اغلب مردان قادر به اجراء صحیح این روش در همۀ موارد نیستند که این اثربخشی واقعی روش مزبور را تا حدود 78 درصد کاهش میدهد. این بدان معنی است که هر ساله 22 زن از 100 زن در صورت استفاده از این روش باردار میشوند، و این یعنی حدود 1 زن از هر 5 زن.
روش پیشگیری وقتی مؤثرتر است که با دیگر روش‌های پیشگیری از بارداری مثل استفاده از کاندومهای زنانه یا مردانه یا قرص های جلوگیری از بارداری ترکیب شود.
در هنگام استفاده از این روش، این موضوع نیز دارای اهمیت اساسی است که انزال در جایی دور از دهانۀ واژن زن انجام شود. امکان باردار شدن زن در صورت سرریز اسپرم روی واژن یا والو کماکان وجود دارد.
اسپرم تا چه مدت در محیط داغ به زندگی ادامه میدهد؟
در چنین محیطی عمر اسپرم اصلاً طولانی نخواهد بود. اسپرم پس از قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی یا آب داغ بیش از چند ثانیه زنده نمیماند.
بارداری از انزال فرد در محیط جکوزی و سونا بسیار نادر محسوب میشود و احتمالاً غیر ممکن است.
در محیط حمام گرم و نه چندان داغ، احتمالاً سلول‌های اسپرم میتوانند چند دقیقهای زنده بمانند. به هر جهت بسیار نامحتمل است که اسپرم قادر باشد راهش را از میان آب داغ ادامه دهد و خود را به درون واژن زن برساند.
بروز بارداری در این وضعیت نیز بسیار مشکل است اما غیر ممکن محسوب نمیشود.
به هر جهت در صورتی که زن و مرد درون آب مقاربت جنسی داشته باشند، هنوز بارداری محتمل است زیرا اسپرم میتواند به طور مستقیم وارد دستگاه تناسلی زن شود. در این وضعیت دمای هوای بیرون و محیط فیزیکی تأثیری بر بقاء اسپرم نخواهند داشت.
اسپرم در شرایط انجماد تا چه مدت زنده می‌ماند؟
دانشمندان معتقدند که اسپرم‌ها قادرند تا در شرایط انجماد و در صورتی که سرما شکل پایدار داشته باشد، به شکل نامحدود زنده بمانند.
در دمای بسیار پایین) 196- درجه سانتیگراد (سلول‌های اسپرم در حالت نوعی حیات تعلیقی قرار میگیرند، که بدین معنی است که تمامی عملکردهای حیاتی آنها به طور کامل متوقف میشود.
مردان اسپرم خود را به دلایل مختلفی منجمد میکنند. بسیاری از آنان این کار را بدین خاطر انجام میدهند که تحت درمان ناباروری قرار دارند یا دچار سرطان و یا دیگر اختلالات پزشکی هستند که به طور بالقوه بر توان باروری آنان تأثیر میگذارد.
منجمد کردن اسپرم به مردان امکان بچهدار شدن میدهد حتی اگر توان باروری در آنها بر اثر سرطان یا درمان آن از بین رفته باشد.
سلول‌های اسپرم چطور ساخته میشود؟
به طور معمول هر روزه میلیونها سلول اسپرم در بیضه‌ها تولید میشود. در خلال این مدت سلولهایی که اسپرم را تشکیل میدهند تقسیم شده و تغییر میکنند.
سلول‌های ایجاد شده به این طریق راه خود را به درون اپیدیدیمیس ادامه میدهند که در آنجا توسعۀ آنها به کمال میرسد، و این فرآیندی است که ممکن است به چند هفته زمان نیاز داشته باشد.
اسپرم در نهایت صاحب یک سر و یک دم میشود. سر اسپرم حاوی تمام مادۀ ژنتیکی آن است و اسپرم از دم برای کمک به حرکت کردن خود استفاده می‌کند.
چه عواملی بر سلامت اسپرم مؤثر است؟
عوامل بسیاری میتوانند بر فرآیند شکلگیری اسپرم تأثیر بگذارند. برخی از عوامل که میتوانند سبب کاهش تعداد اسپرم یا ضعف عملکردی آن شوند عبارتند از:
عوامل مربوط به سلامت و سبک زندگی
• مصرف مواد مخدر یا مشروبات الکلی
• شغل یا پیشه
• مصرف سیگار
• استرس
• دمای بیش از حد بیضه‌ها
• وزن
علل محیطی
• قرار داشتن در معرض تماس با مواد شیمیایی
• فلزات سنگین
• پرتو یا اشعه ایکس
دلایل پزشکی
• عفونت بیضه‌ها
• سرطان بیضه
• تورم وریدها و تخلیۀ خون از بیضه
• عدم تعادل هورمونی
• مشکلات فیزیکی در لوله‌های حامل اسپرم از طریق سیستم تولید مثل
• اختلالات ژنتیکی یا کروموزومی
• برخی داروها
• جراحی در ناحیۀ لگن، شکم، یا ارگانهای تولید مثل
اگر زن و مردی قادر به تشکیل نطفه نباشند و مرد مظنون به ابتلا به یکی از ریسک فاکتورها یا تعداد بیشتری از آنها باشد، وی باید انجام یک تست شمارش اسپرم را در دستور کار قرار دهد. دکتر نیز ممکن است انجام این اقدام پزشکی را در صورت عدم وقوع بارداری پس از 6 ماه توصیه کند.
اگر مردی دچار هر یک از ریسک فاکتورهای مورد اشاره باشد باید 2 تا 3 ماه پیش از تلاش برای تشکیل نطفه نسبت به تغییر آنها اقدام کند زیرا این زمانی است که برای بلوغ کامل اسپرم مورد نیاز است.
چگونه سلامت اسپرم را بهبود ببخشیم
کاهش ریسک فاکتورهای مورد اشاره در بالا در حد امکان به سلامت سلول‌های اسپرم کمک می‌کند به ویژه اگر این کار پیش لقاح صورت گیرد.
چند کار هست که یک مرد میتواند برای بهبود سلامت اسپرم خویش انجام دهد:
• حفظ وزن در محدودۀ سالم: اضافه وزن یا چاقی میتواند به طور مستقیم بر تولید اسپرم و هورمونهای مورد نیاز برای حمایت این فرآیند تأثیر بگذارد.
• ترک سیگار: کشیدن سیگار با کاهش تعداد اسپرم در مردان سیگاری و در مقایسه با مردان غیر سیگاری مرتبط شده است.
• قطع مصرف مشروبات الکلی: مصرف الکل میتواند بر سطح تستوسترون تأثیر بگذارد که این به نوبۀ خود تعداد اسپرم را کاهش میدهد.
• قطع مصرف مواد مخدر: استروئیدهای آنابولیک، حشیش، و کوکایین همگی با کاهش تولید اسپرم مرتبط دانسته شدهاند.
• مصرف ویتامین: مصرف منظم ویتامینها میتواند مرد را از تأمین مواد مغذی حیاتی برای اسپرم وی مطمئن سازد. مردان باید مصرف ویتامینها را دستکم سه ماه پیش از تشکیل نطفه آغاز کنند.
• خنک نگه داشتن بیضه‌ها: گذراندن وقت در سونا یا جکوزی، پوشیدن لباس‌های تنگ و گذاشتن لپ‌تاپ کامپیوتر روی ران پا همگی میتوانند دمای کیسۀ بیضه را بالا برده و تولید اسپرم را کاهش دهند.
میزان ادامۀ حیات اسپرم در خارج از بدن از نظر زمانی متفاوت است و بستگی به محیطی دارد که اسپرم در آن رها میشود.
مگر در وضعیتی که آنها در دستگاه تناسلی زنان جمع میشوند، امکان آسیب دیدن سلول‌های اسپرم به سادگی امکان‌پذیر است و در این حالت آنها فقط برای چند ثانیه تا چند دقیقه قادرند که در فضای خارج از بدن به زندگی ادامه دهند.